De weg naar meertalig voorlezen: drie drempels overwonnen!

Dit bericht werd geschreven door Sarah Sierens en Kristel Detollenaere, taaldocenten aan HOGENT. Inspiratie vonden ze bij Foyer VZW, Freinetschool De Mandala en de Boekenkaravaan van De Schoolbrug tijdens het project Kleine Kinderen – Grote Kansen.

De kleuterklas anno 2020 is een spiegel van de maatschappij: een rijke mix van nationaliteiten, culturen en talen. Auteurs spelen hierop in en brengen meer diversiteit binnen prentenboeken. Denk maar aan voorbeelden als Rikki en zijn vriendjes van Van Genechten, Tram BXL van Marjolein Pottie , Bibi is dol op boeken van Anna MacQuinn en  de verhalen van Prinses Arabella van Mylo Freeman.   

Ook superdiverse boeken vinden gestaag hun weg naar de kleuterklas. Elly van der Linden en Suzanne Diederen brachten hiervoor een reeks bij Clavis Uitgeverij uit. Ook de prentenboeken van Studio Sesam winnen aan bekendheid. 

Steeds meer scholen werken aan een gedragen visie rond meertaligheid. Onderzoek toont aan dat je de meertalige realiteit als troef kan uitspelen, door thuistalen een plaats te geven op school en in de klas. Een positieve houding ten opzichte van talendiversiteit en een hoger welbevinden van kleuters en hun families zijn daar mooie gevolgen van. Bovendien kan je de thuistaal inzetten in taalleerstrategieën om zowel de verwerving van de thuistaal als de onderwijstaal te ondersteunen.

Hoog tijd dus, zou je denken, om ook je voorleespraktijk aan te passen en te kiezen voor een mix van Nederlandstalige en meertalige prentenboeken. Maar hoe komt het dat meertalige prentenboeken ondervertegenwoordigd zijn in de kleuterklas? Het antwoord op die vraag is simpel: het is niet zo simpel. Een korte bevraging bij leerkrachten toont dat velen met volgende drie vragen kampen: ‘Welke boeken kan ik het best gebruiken?’, ‘Waar kan ik ze vinden?’ en ‘Wie zal die verhalen dan voorlezen?’ 

De Mandala – boekenkast met een mix aan Nederlandstalige en anderstalige boeken. 

In wat volgt krijg je een uitgebreid antwoord op de eerste twee vragen. De derde vraag komt aan bod in een volgend blogbericht, waar we ook ingaan op hoe je meertalig voorlezen praktisch kan aanpakken. Zo kan je vol vertrouwen de sprong wagen naar het meertalig voorlezen!  

De eerste drempel: Welke meertalige boeken kan ik gebruiken? 

Een goede meertalige vertel-of voorleesbeurt begint uiteraard met het selecteren van een goed boek. Niet elk anderstalig of meertalig prentenboek is even geschikt om meertalig voor te lezen. Het prentenboek moet aan de volgende extra criteria voldoen: 

  • De verhaallijn is helder en bevat een rode draad. 
  • Het verhaal is kort en krachtig zodat het kind de aandacht niet verliest. 
  • Het verhaal bevat geen stereotypen, zoals vrouwelijke personages in een zorgende rol (Tiny), zwarte pieten, … 
  • De personages zijn herkenbaar. Dieren doen het bijvoorbeeld altijd goed. 
  • De illustraties zijn duidelijk en spreken tot de verbeelding zodat je het verhaal kan volgen zonder de taal te kennen. 
  • De vormgeving is sober. Ook bij tekstloze prentenboeken is dit een must. Een goed voorbeeld hiervan is ‘De paraplu’ van Dieter en Ingrid Schubert. 
  • Het boek stimuleert om zelf iets te kunnen doen, bijvoorbeeld iets zoeken, raden wat er volgt, opdrachten uitvoeren. Voor jonge kleuters is er ‘Van wie is die hoed’ van Joukje Akveld en Thé Tjong-Khing, een kijk- en zoekboek met grappige details die uitnodigen tot praten en ontdekken. 
  • Het boek stimuleert om erover te praten en vragen te stellen. 
  • Het boek spreekt alle kinderen aan. Lees daarom niet altijd voor in de meerderheidstalen, maar zorg ervoor dat alle talen aan bod komen. Ook kinderen die een minderheidstaal spreken, moeten betrokken worden. 
  • Let op voor taalgevoeligheden en culturele verschillen. Kies bijvoorbeeld geen verhaal met een varkentje als hoofdpersonage.  

De tweede drempel: Waar vind ik ze? 

Het is zeker niet gemakkelijk om kwalitatieve meertalige boeken te vinden én aan te kopen.  We bespreken hier de verschillende soorten prentenboeken die je kunt gebruiken voor het meertalig voorlezen en vermelden de websites die je op weg kunnen helpen. 

Eerst en vooral zijn er de woordeloze prentenboeken of ‘silent books’. Daarnaast heb je de meertalige prentenboeken met tekst, waarin we twee categorieën onderscheiden. Enerzijds zijn er de tweetalige prentenboeken die in opdracht van een organisatie of uitgeverij speciaal ontworpen zijn voor de meertalige kleuter. Anderzijds is er de kwalitatieve vertaalde literatuur die uit de originele taal vertaald is in verschillende talen. Dit zijn meestal klassiekers zoals ‘De mooiste vis van de zee’, ‘Wij gaan op berenjacht’, ‘De Gruffalo’, … Naast papieren boeken bestaat er ook een mooi aanbod digitale prentenboeken, al dan niet commercieel. Ten slotte mogen we ook de bibliotheken niet vergeten waar je gratis meertalige boeken en kamishibai kunt ontlenen. 

Silent books 

Je hoeft niet steeds een boek in een andere taal te gebruiken om meertalig voor te lezen. Boeken zonder tekst lenen zich heel goed tot meertalig vertellen door bijvoorbeeld analfabete ouders. Door het ontbreken van tekst kan de voorlezer zelf een verhaallijn bij de prenten bedenken en zijn eigen woorden kiezen en aanpassen aan het taalniveau van de kleuter. Een klassiek maar tijdloos voorbeeld is ‘De sneeuwman’ van Raymond Briggs.  
Verder is er ‘Stoppeltje’, een toegankelijke stripreeks van Céline Fraipont en Pierre Bailly over een jongetje dat onderweg naar school in een avontuur wordt meegetrokken.  
Ook ‘Het Gat’ van Øyvind Torseter is een aanrader. In het boek ontdekt het hoofdpersonage, dat net verhuisd is, een gat in de muur van zijn nieuwe huis. Het gat leidt echter zijn eigen leven en neemt de gedaante van andere voorwerpen aan. 

Prentenboeken met tekst 

Naast de woordeloze prentenboeken zijn er de meertalige prentenboeken met tekst. In deze categorie vind je enerzijds de tweetalige prentenboeken, specifiek ontworpen voor meertalige kleuters (in het Nederlands of het Engels gecombineerd met een andere taal), anderzijds de kwalitatieve vertaalde literatuur die uit de originele taal in verschillende talen vertaald is.  

  • Tweetalige prentenboeken, specifiek voor de meertalige kleuter. Hier zie je een aantal Nik Nak boekjes. 
  • Kwalitatieve vertaalde literatuur. Deze boeken lenen zich sterk tot het didactisch verwerken van de inhoud in de klas.  Een aantal bekende vertaalde werken vind je hier: 

Er zijn verschillende uitgevers en boekhandels die in meertalige prentenboeken gespecialiseerd zijn. Veelal gaat het om internationale uitgevers die Engelstalige uitgaven combineren met andere talen.  

Digitale prentenboeken 

Wil je je aanbod papieren prentenboeken graag aanvullen met digitale prentenboeken, neem dan eens een kijkje bij Piccolo Picture Books en bij Fundels. 

De vertelkiosk 

Heb je onvoldoende budget om prentenboeken te kopen? Geen nood, er zijn ook initiatieven die meertalige prentenboeken gratis aanbieden. 

Zo ontwierp Foyer dedigitale vertelkiosk. Deze vertelkiosk in de vorm van een kamishibai met touchscreen biedt 98 verhalen in 21 verschillende talen, voorgelezen door native speakers.  Bij de vertelkiosk hoort ook een handleiding met doelstellingen, een beschrijving van het boek en een technische fiche. Aan sommige verhalen is er ook een verwerkingsactiviteit gekoppeld. Daarnaast is er een boekenkast met woordeloze boeken in de kiosk geïntegreerd.  

Je vindt de vertelkiosk in verschillende Brusselse bibliotheken en scholen. Bovendien beschikt elke Vlaamse provincie over een exemplaar. Een lijst met de adressen vind je onderaan dit artikel. 

Niet kopen, maar ontlenen 

Je kunt natuurlijk ook in de bibliotheek terecht indien je school niet over voldoende budget beschikt om boeken aan te kopen. Meer en meer bibliotheken bieden meertalige prentenboeken aan.  
In de verschillende Brusselse bibliotheken zijn er minstens 100 meertalige boeken te vinden. Een Arabische collectie vind je in de bibliotheken Joske, de Boekenmolen en de bib van Sint-Gillis. De bibliotheken van Sint-Gillis, Elsene, Sint-Pieters-Woluwe en Muntpunt bieden een mooie collectie Spaanse boeken. Voor een Bulgaarse collectie kun je terecht in de bib van Schaarbeek. Ten slotte bieden de bibliotheken van Anderlecht, Jette, Laken en Sint-Agatha-Berchem een collectie Roemeense boeken. 

Bibliotheek De Krook in Gent heeft een beperkte collectie prentenboekjes in het Arabisch, Engels, Frans, Pools, Russisch, Spaans en Turks. 

De Antwerpse Bibliotheek biedt een ruime keuze aan meertalige prentenboeken, voornamelijk Nik-Nak boekjes, in het Arabisch, Bulgaars, Chinees, Pools, Portugees, Spaans, Turks, Afrikaans, Albanees, Amharisch, Armeens, Georgisch, Hebreeuws, Hindi, Hongaars, Italiaans, Japans, Koreaans, Lingala, Nepalees, Noors, Oekraïens, Papiamento, Perzisch, Roemeens, Russisch, Slovaaks, Somalisch, Swahili, Thai, Tigrina, Tsechisch, Urdu, Xhosa en Zweeds.  

Top 10-lijsten 

Hoe weet je nu welke boeken de moeite waard zijn en voldoende kwaliteit bieden? Deze websites kunnen je inspiratie bieden. 

 Arabische boeken vertalen 

Ten slotte houd je beter dit nog in het achterhoofd: Het Standaardarabisch is een literaire taal die gebruikt wordt door geschoolde mensen. Foyer VZW geeft aan dat ongeschoolde Arabieren het Standaardarabisch begrijpen, maar het niet kunnen lezen, schrijven of spreken. Arabieren spreken immers verschillende dialecten die onderling verstaanbaar zijn, maar die niet worden geschreven. Er zijn vijf groepen Arabische dialecten: het dialect van het Arabische Schiereiland, het Iraakse dialect, het Levantijnse dialect (gesproken in Syrië, Libanon, Palestina en Jordanië, het Egyptische dialect (gesproken in  Egypte, Soedan en Libië) en het Maghrebijnse dialect (gebruikt in Tunesië, Algerije, Marokko en Mauritanië). Dit betekent dat je Arabische boeken eerst zal moeten laten vertalen naar een van de dialecten, waarna je het pas kunt laten voorlezen door een native speaker.  

Wil je de sprong naar het meertalig voorlezen wagen, laat je dan niet afschrikken door de drempels. Drempels zijn er immers om overwonnen te worden. Leesplezier en het genieten van boeken en verhalen is zo fundamenteel belangrijk voor alle kinderen dat taal geen barrière mag vormen. De Franse schrijver-illustrator Tomi Ungerer, zelf drietalig, formuleerde het zo: ‘Ik beleef een zonsondergang in het Frans, het Duits, het Engels en/of het Elzassisch. Zo kan ik tegelijkertijd genieten van vier zonsondergangen – astraal gezien toch niet slecht.’ 

Geraadpleegde bronnen: 

Waar vind je de digitale vertelkiosk? 

Brussel 

Foyer, Werkhuizenstraat 25, 1080 Brussel. Contactpersoon: Patrizia.civetta@foyer.be 

OBiB – Ondersteuning Bibliotheken in Brussel, Emile Jacqmainlaan 135, 1000 Brussel 
T 00 32 (0)2 563 06 86. Contactpersoon: stijn.callewaert@vgc.be 

Huis van het Kind –Ket in Brussel vzw, Gaucheretstraat 164, 1030 Schaarbeek.  
Contactpersoon: isabel@opvoeden-in-brussel.be 

Antwerpen 

Documentatiecentrum Atlas Antwerpen, Carnotstraat 110, 2060 Antwerpen. T 03 338 71 60 
Contactpersoon: Inge.Umans@provincieantwerpen.be 

Oost Vlaanderen 

Documentatiecentrum Mondiale Solidariteit | Kleur Bekennen, Provincie Oost-Vlaanderen,  
Woodrow Wilsonplein 2, 9000 Gent. T 09 265 99 71.  
Contactpersonen: wim.vandenbussche@oost-vlaanderen.be, chris.delariviere@oost-vlaanderen.be 

Limburg 

Provincie Limburg Educatief Centrum, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt. T 011 23 82 44 
Contactpersoon: nuray.bagci@limburg.be 

West Vlaanderen 

Documentatiecentrum voor Wereldburgerschap, Hugo Verrieststraat 22, 8800 Roeselare 
Tel 051 26 50 53. Wereldhuis.bibliotheek.be. 
Contactpersoon: rik.lefevere@west-vlaanderen.be 

5 gedachtes over “De weg naar meertalig voorlezen: drie drempels overwonnen!”

  1. Heel fijn Sarah en Kristel, collega’s van HO Gent, dat jullie in jullie pen kruipen. Dat jullie in deze en volgende blog ook een aantal praktische kwesties bespreken zal zeker in de smaak vallen.

    Like

    Beantwoorden

  2. Waauw – wat een prachtig overzicht bieden jullie hier! Wij geven in de opleiding BaKO Brussel deze info ook mee aan de studenten, maar dit artikel wordt sowieso een onderdeel van onze cursus, als leidraad 🙂 Veel dank, collega’s! (Liesbet, docent Nederlands Odisee BaKO, campus Brussel)

    Like

    Beantwoorden
  4. Pingback: Maar hoe kunnen we meertalig voorlezen? De laatste drempel overwonnen. | Kleutergewijs
  5. Pingback: Kijk over het muurtje: het leesbeleid op de school van kleuterjuf Elif | Kleutergewijs

Plaats een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te bestrijden. Ontdek hoe de data van je reactie verwerkt wordt.