Hoe kunnen we sociale vaardigheden stimuleren bij lagereschoolkinderen met autisme op de speelplaats? Waar moet je rekening mee houden? En wat kan je dan in praktijk realiseren? Dit was de focus van mijn eindonderzoek binnen de opleiding Kleuteronderwijs UCLL te Diest vorig jaar. Aan de hand van achtergrondinformatie, een enquête, interviews en observaties ging ik aan de slag. Op vlak van achtergrondvisie en aanpak, zeker ook lessen te trekken voor (oudere) kleuters!
Wat kwam ik te weten tijdens mijn onderzoek?
Door middel van literatuuronderzoek (Notbohm, Autisme in de praktijk, 2008) kreeg ik zicht op factoren die een invloed hebben op de sociale vaardigheden van kinderen met autisme. Deze kinderen, zo blijkt, kunnen niet goed tot rust komen op de speelplaats omwille van verschillende redenen. Op een speelplaats is het vaak druk, de speelplaats is soms te klein, maar een speelplaats heeft ook soms weinig te bieden op vlak van ondersteunen van sociale vaardigheden zoals, spelmogelijkheden, speelgoed, enzovoort.
Op basis van bevragingen op de werkvloer blijkt sommige scholen wel werken met een beleid en dus een visie omtrent ondersteunen van sociale vaardigheden op de speelplaats, en andere scholen minder. Dit verschilt van school tot school. Ook de invulling van het beleid verschilt. Sommige scholen hebben een echte visie uitgewerkt, bijvoorbeeld omtrent conflicthantering op de speelplaats, andere scholen hebben eerder praktische regels uitgewerkt omtrent sociale omgang op de speelplaats zoals samenspelen, niet slaan, niet stampen, enzovoort.
Door middel van interviews en observaties kwam ik uiteenlopende gedragingen van kinderen met autisme op de speelplaats op het spoor. Het ene kind speelde liever alleen, en legde weinig sociale contacten of trad niet graag in interactie met anderen. Het andere kind kon heel druk, chaotisch en ongecontroleerd zijn in zijn spel. Ik zag sommige kinderen ruzie maken en in conflict treden met andere kinderen. En ik zag kinderen die eigenlijk niet goed wisten hoe ze tot spel moesten komen. Wat wel alle kinderen gelijkaardig vertoonden, is dat ze niet wisten hoe ze moesten samenspelen en dat ze stereotiep steeds met hetzelfde speelgoed aan de slag gingen en hiermee dezelfde handelingen gingen uitvoeren.
De enquête, interviews en observaties leverden tevens een aantal zinvolle suggesties op om sociale vaardigheden te stimuleren. Voorbeelden hiervan zijn: sociale vaardigheden begeleiden, speltherapie organiseren, meer speelmogelijkheden creëren, gebruik maken van een speelkoffer, meer groen op de speelplaats brengen, dieren als positieve stimulans, enzovoort. Op basis van de suggesties ging ik over tot het maken van een boekje omtrent sociale vaardigheden om te gebruiken voor de kinderen persoonlijk. Ik werkte tevens een speelgoedkoffer. Deze initiatieven licht ik onderstaand in het bericht nog verder toe.
Welke richtlijnen onthoud ik vooral?
- Creëer basisrust bij kinderen. Zorg ervoor dat kinderen zich goed voelen op school en op de speelplaats, en dat ze veilig kunnen ontwikkelen.
- Maak werk van een beleid met een uitgesproken visie omtrent het kijken naar en omgaan met sociale vaardigheden op de speelplaats. Maak dit duidelijk, ook voor de kinderen.
- Observeer de kinderen, moedig hen aan om sociale contacten te (leren) leggen.
Naar aanleiding van het onderzoek, en de tips die ik op het spoor kwam, ging ik aan de slag met twee praktijkinitiatieven om uit te testen, namelijk ‘pocket spelletjes’ en ‘de speel-goed-koffer’. Deze initiatieven kunnen worden ingezet op niveau van het kind met autisme, maar bieden ook alternatieven die zinvol zijn voor een klas-brede of school-brede aanpak.
‘Tips and tricks’ om sociale vaardigheden op de speelplaats te stimuleren
Kindgerichte noden: ‘pocket spelletjes’
Ik heb op basis van de achtergrond die ik op het spoor kwam tijdens mijn onderzoek ‘pocket spelletjes’ ontwikkeld. Het betekent letterlijk ‘zak spelletjes’, met andere woorden ‘spelletjes die de kinderen mee op zak kunnen hebben’. Het is een klein zelfontworpen boekje waar kinderen met autisme in kunnen kijken op de speelplaats ter ondersteuning. De kinderen vinden in het boekje onder meer situaties gelinkt aan sociale vaardigheden, die ze dan kunnen bekijken wanneer ze het moeilijk vinden om contact te maken met andere kinderen. Bijvoorbeeld: het kind mag niet meedoen op de speelplaats en raakt in paniek, weet niet goed wat hij moet doen. Het boekje geeft tips zoals ‘ik vraag waarom ik niet mag meespelen en ik luister naar de reden’, ‘ik probeer een oplossing te bedenken’. In het boekje is er ook een 2de gedeelte waarin allerlei verschillende spelletjes staan die het kind kan voorstellen aan een ander kind om te spelen. Dit kan gaan van tikkertje tot touwtjespringen, enzovoort.
Werken op klasniveau: de ‘speel-goed-koffer’
Ik vond het belangrijk om ook iets te ontwikkelen voor de hele klas, zodat de sociale vaardigheden op klasniveau tevens gestimuleerd werden. Ik ontwikkelde de ‘speel-goed-koffer’ en ik heb de koffer zo genoemd omdat het de bedoeling is dat de kinderen ‘goed met elkaar spelen’. In deze koffer is ook een bundel toegevoegd waarin de kinderen alle informatie omtrent de inhoud en de werkwijze met de koffer vinden. Er zit onder meer een overzichtskaart met wat er allemaal in de koffer zit. Er zijn ook een aantal regels verbonden aan de koffer die werden uitgeschreven. In het 2de gedeelte zijn enkele spelletjes opgenomen die de kinderen kunnen spelen met de materialen die in de koffer zitten. Het is eigenlijk de bedoeling dat de kinderen met zo een ‘speel-goed-koffer’ meer gaan samen spelen en meer sociale vaardigheden zullen oefenen.
Schoolbrede aanpak
Tot slot wou ik graag iets betekenen voor mijn stageschool in totaliteit op basis van mijn onderzoek, zodat ze ook handvaten hadden om sociale vaardigheden op de speelplaats als school aan te pakken. Ik heb dan ook voor de school een overzicht gemaakt met verschillende tips en richtlijnen die uit mijn literatuuronderzoek naar voor kwamen. Bijvoorbeeld sociale vaardigheden expliciet aanleren, speltherapieën hanteren, visuele en fysieke structuur bieden, sherborne, speelgoedmaterialen expliciet aanbieden, vluchtroute voorzien, rusthoekje installeren, expliciete zones inzichten, dieren en groen op de speelplaats brengen, enzovoort. Door het samenbrengen van de gevonden informatie en initiatieven had de school een directe insteek om met sociale vaardigheden op speelplaats of tijdens spelmomenten aan de slag te gaan.
Meer weten? Ja toch!
Heeft u nog vragen omtrent dit onderzoek of wil u graag meer weten? Contacteer me via britt.kesters@gmail.com!
Gastblog geschreven door Britt Kesters, pas afgestudeerde kleuterjuf UCLL te Diest.
Bibliografie
Moev. (sd). Moev beweeg mee. Opgehaald van Inrichting van de speelplaats: https://www.moev.be/beweeg-mee/aanbod-tussen-de-lessen/speelplaats/inrichting-speelplaats
Notbohm, E. (2008). Autisme in de praktijk. In E. Notbohm. Uitgeverij Pica.
Notbohm, E. (2009). 10 Dingen Die Je Zou Moeten Weten Over: Kinderen Met Autisme. In E. Notbohm. Uitgeverij Pica.
Portmann, R. (2016). Spelletjes voor sociale competenties . In R. Portmann. Panta Rhei.
Schoolmakers. (2019, 06 04). schoolmakers.be. Opgehaald van Wat is udl en hoe pas je dit toe in je klas?: https://www.schoolmakers.be/blog/wat-is-udl-en-hoe-pas-je-dit-toe-in-je-klas/
Vermeulen, P. (2011). Mijn kind heeft autisme. In P. Vermeulen. Lannoo.
Vorming, V. i. (sd). Agion Agentschap voor infrastructuur in het onderwijs Logo. Opgehaald van Speelplaatsen: https://www.agion.be/speelplaatsen
Wikipedia. (sd). Opgehaald van Wikipedia ADHD: https://nl.wikipedia.org/wiki/ADHD
Winokio, K. (2013). De speelplaats van kapitiein winokio. In K. Winokio. Kapitein winokio BVBA.
Zo gaan Sarah en Jerom met elkaar om. (2011). In N. v. Kordelaar. Swp.
Kleutergewijs 