Schermtijd: overdaad schaadt algemene ontwikkeling

Een nieuwe grootschalige Canadese studie (Madigan et al., 2019) toont mogelijke negatieve gevolgen van schermtijd voor de algemene ontwikkeling. Dat stemt tot nadenken. Wanneer kleuters voor een scherm zitten, missen ze kansen om interpersoonlijke, grootmotorische en communicatieve vaardigheden te oefenen. De tijd voor een scherm gaat ten koste van tijd voor bewegen, exploreren en handelen met materialen. Moet je dan alle schermen weren uit je klas? Zover zou ik niet gaan, maar het lijkt me aangewezen om zeer selectief te zijn in het gebruik ervan in de klas.

Het Canadese schermtijdonderzoek

De studie volgde meer dan 2000 moeders en hun kinderen op de leeftijd van 2 jaar, 3 jaar en 5 jaar. De moeders hielden een schermtijd-dagboek bij en scoorden hun kind op vijf ontwikkelingsdomeinen: communicatieve vaardigheden, grove motoriek, fijne motoriek, probleemoplossend vermogen, persoonlijk-sociale vaardigheden.

Conclusie: meer tijd voor het scherm op de leeftijd van 2 jaar en 3 jaar, ging samen met slechtere scores voor algemene ontwikkeling op de latere leeftijd van 3 jaar en 5 jaar.

De onderzoekers geven zelf aan dat ze niet weten om welk type van schermgebruik het ging: YouTubefilmpjes consumeren aan de lopende band is nog wat anders dan educatieve apps gebruiken. Tegelijk merken ze op dat ze niet kunnen uitsluiten dat andere factoren ook een rol spelen.

Het omgekeerde bleek niet het geval: het is niet zo dat kinderen die zwakker scoorden op algemene ontwikkeling, meer schermpjes voorgeschoteld kregen. Uit een andere studie (Radesky et al., 2014) bleek echter wel dat kinderen die het moeilijker hebben met zelfregulatie, toch enigszins meer schermtijd kregen. Dit zou erop kunnen wijzen dat een schermpje ingezet wordt als bliksemafleider bij moeilijk gedrag. Geroep en getier bij het strikken van de veters. Even de tablet erbij als afleiding?

Het scherm als oplossing voor verveling of negatieve emoties?

Even foto’s kijken op de smartphone van mama tijdens het wachten.
Even voor tv om af te koelen na een ruzie.

Ik vraag me af wat het doet met een kind wanneer élk vervelend of moeilijk moment wordt opgevangen met verstrooiing door een scherm. Ik denk dat het kansen ontneemt om zelf te leren omgaan met verveling of negatieve emoties, of om er zelf een oplossing voor te vinden.

Hoeveel kijken Vlaamse kleuters?

De gemiddelde dagelijkse schermtijd van kleuters in Vlaanderen komt op 1 uur 20 minuten (UGent, 2018). Ik vind dat hallucinant hoog, zeker als je bedenkt dat het gaat om het gemiddelde: sommige kinderen kijken minder, maar er zijn wellicht heel wat kinderen die ook meer kijken. Wanneer zitten al die kleuters voor een scherm? Ze moeten ook nog naar school, eten, slapen, spelen…? Of schieten die zaken er soms aan in? In vergelijking met het gemiddelde van 2 uur 19 minuten in de USA bij 0- tot 8-jarigen (Common Sense Media, 2017), zijn we de betere leerling van de klas, maar onze Vlaamse kleuters kijken meer dan het maximum van 1 uur dat wordt aangeraden (American Association of Pediatrics, 2016).

Tips

Matig het schermgebruik in de klas bij jonge kinderen.
Zet ze in als instrument, niet als doel op zich. Bijvoorbeeld: iets opzoeken, een foto maken om er achteraf iets mee te doen, iets (her)beluisteren,… Niet zomaar filmpjes kijken of een spelletje spelen.
Maak kinderen er bewust van dat schermen ook ‘UIT’ moeten. Het is niet gezond om veel te zitten (voor een scherm).
Kleuters moeten de mogelijkheden van media leren aanwenden op een verantwoorde en waardevolle manier. Gebruik enkel een scherm, indien het een meerwaarde betekent en kan gekaderd worden binnen het stimuleren van de mediakundige ontwikkeling:
- Een echte puzzel is bijvoorbeeld vaak nog ontwikkelingsrijker dan een puzzel op de tablet waar de stukjes er vanzelf indraaien of -springen na één swipe.
- Apps waarmee je als leerkracht oefeningen kan ontwerpen op maat van je klas, zijn interessanter dan kant-en-klare oefeningen die verder afstaan van wat leeft in de klas. Bijvoorbeeld, zelfstandig oefenen rond de beelden, de klanken of de woorden van een thema met een app zoals TinyTap.
- Een activiteit op de tablet als verwerking/verdieping bij een offline aanbod:
  - De themaliederen herbeluisteren (vb: QR-codes in een mapje)
  - digitale prentenboeken
  - foto’s maken met de tablet om ze in te zetten bij een terugblikgesprek of om iets te creëren
Communiceer met ouders over schermgebruik. Ouders moeten zich bewust zijn van de mogelijk nadelige gevolgen. Bij een problematische situatie kan er gezocht worden naar ondersteuning voor het gezin in de richting van het opstellen van een schermtijdplan met grenzen en afspraken voor online en offline activiteiten.

Eerder verschenen op Kleutergewijs over dit thema:

Bronnen:

Common Sense Media (2017). The Common Sense census: media use by kids age zero to eight 2017. Geraadpleegd op 14 februari 2019, van https://www.commonsensemedia.org/research/the-common-sense-census-media-use-kids-age-zero-to-eight-2017.
De Craemer M. (2018). 9 op 10 Vlaamse kleuters halen richtlijn rond slaap, beweging en schermtijd niet. Geraadpleegd op 14 februari 2019, van https://www.ugent.be/nl/actueel/kleuters-beweging-slaap-scherm-tv-tablet-onderzoek-gent.htm
Madigan S., Browne D., Racine N., Mori C., Tough S. (2019). Association Between Screen Time and Children’s Performance on a Developmental Screening Test. JAMA Pediatrics. Published online January 28, 2019. doi:10.1001/jamapediatrics.2018.5056
Radesky J.S., Silverstein M., Zuckerman B., Christakis D.A. (2014). Infant self-regulation and early childhood media exposure. Pediatrics, 133 (5).
American Academy of Pediatrics (2016). Children and Adolescents and Digital Media. Geraadpleegd op 14 februari 2019, van http://pediatrics.aappublications.org/content/138/5/e20162593