Wanneer kinderen de kleuterschool verlaten zijn ze zich al bewust van (het verschil tussen) zogenaamde mannelijke en vrouwelijke activiteiten (Eisenberg, Martin, & Fabes, 1996). Een kind weet op dat moment of het een jongen of meisje is en gaat daar onbewust een beeld bij vormen: wat betekent het om een jongen/meisje te zijn en wat kunnen jongens/meisjes (niet) doen? Kleuters zijn gedurende deze periode extra vatbaar of gevoelig voor voorbeelden die hen helpen bij het onderscheiden en vormen van categorieën (Tomasetto, Mirisola, Galdi, & Cadinu, 2015). De beelden en ideeën die wij als leerkracht in de klas halen, zijn dan ook van groot belang voor de ontwikkeling van genuanceerde man-/vrouwbeelden bij onze kinderen. Kleuters die nog nooit bewust in contact gekomen zijn met een gezin dat niet uit bestaat uit mama, papa, kindje(s) denken vaak dat dit de enige mogelijke gezinssamenstelling is (De Baerdemaker, 2016).
Gelukkig komt moederdag eraan. Dit is hét uitgelezen moment om bewust te werken aan deze genuanceerde beeldvorming!
Enkele jaren geleden schreef Edith Dumon reeds over genderbewust Moederdag vieren. Ook Johan De Wilde schreef eerder al zijn zorgen en bedenkingen omtrent genderbewust lesgeven in de kleuterklas neer. En als we jullie vragen en discussies op sociale media mogen geloven, leeft het onderwerp steeds meer in kleuterklassen. Mag ik wel een ketting maken voor moeder? Is een bruisbal nog oké? Hoe kan ik tegemoet komen aan de verschillende thuissituaties tijdens dit soort feestdagen zonder anderen te schofferen? Maar ook: hoe verlies ik mezelf niet in deze genderbewuste aanpak?
Genderneutraal of genderbewust?
De Britse warenhuisketen ‘Waitrose’ gaf recent aan niet meer te spreken van Moederdag, maar van Jij-dag, om op die manier genderneutraal te zijn en niemand uit te sluiten. (Britse supermarktketen verkoopt genderneutrale wenskaartjes voor moederdag, 2018) Ook op scholen zien we hier al varianten van terug en hoewel we de idee wel kunnen waarderen, geloven wij niet dat genderbewust lesgeven moet leiden tot het afschaffen van dergelijke feestdagen.
Méér zelfs: Moederdag is (net zoals Vaderdag) dé uitgelezen kans om diversiteit in de klas te halen en te werken aan genderbewustzijn! Het is een prachtig thema om samen met de kleuters stil te staan bij de verschillen én gelijkenissen die bínnen de groep ‘moeders’ bestaan en zo bij te dragen aan een genuanceerde beeldvorming. We zetten deze dag iedereen die zichzelf als moeder beschouwt in de bloemetjes, en dat kan verder gaan dat het geslacht van de ouder.
In een genderbewuste opvoeding denken en werken we voorbij de traditionele en beperkende rolpatronen (anders dan bij een genderneutrale opvoeding) zónder dat we verschillen tussen (en binnen) jongens/mannen en meisjes/vrouwen gaan ontkennen. We beschouwen elkaar daarbij als gelijkwaardig en hebben daarbinnen respect voor ieders eigenheid. Genderbewust opvoeden wil dus niet zeggen dat we genderstereotiep gedrag of beelden gaan weren (Gender in de klas. z.d.) Een heleboel moeders zijn immers érg lief, houden van koken en een goed bad. We mogen echter niet vergeten dan er bínnen de groep ‘moeders’ ook nog een wereld van verschil zit. En net daar wringt vaak het schoentje: als we énkel de stereotiepe beelden te zien krijgen, zal enkel dit uiteindelijk ons beeld van deze groep vormen.
Hoe zit dat in jouw klas?
Door te vertrekken vanuit de aanwezige diversiteit haal je al een heel vanzelfsprekend diverse omgeving binnen. Hoe zit dat eigenlijk in jouw klas? Wie kan er iets vertellen over zijn mama(‘s)? Of wie heeft er geen? Waarom vieren we Moederdag? En hoe vier je dat als je één, geen of meer mama’s hebt? Zeker oudere kleuters zijn in staat om hier al over mee te denken en te vertellen. Vervolgens zet je een stap en kijk je verder dan het uiterlijk. Wie is jouw mama en hoe zit ze in elkaar? Ook daar bestaan (natuurlijk) grote verschillen. Vertrek bijvoorbeeld vanuit een brainstorm met de kleuters. Waar denken zij aan als ze denken aan hun moeder? Misschien zijn het hun hobby’s, het lievelingseten van de moeders of de favoriete kledij. Elk van deze onderwerpen nodigt uit om verschillen en gelijkenissen te zoeken.
Maar wat als je enkel witte, lieve, slanke mama’s in je klas hebt die houden van koken, naaien en hoge hakken? Kleine kans, lijkt ons, maar in dat geval ga je zelf op zoek moeten naar materiaal dat helpt bij een diverse beeldvorming… Ook als er geen kind met twee mama’s in je klas zit of als er geen mama een hoofddoek draagt is het toch belangrijk om deze diversiteit in je klas te brengen.
Maak gender bespreekbaar
Hoewel genderbeelden, -normen en -ideeën overal rondom ons aanwezig zijn, hebben we er zelden gesprekken over. Gender is dan ook geen eenvoudig onderwerp om over te praten. Mensen hebben er vaak een ongemakkelijk gevoel bij, of raken zelfs geïrriteerd als we het er over durven hebben. Zowel mannen als vrouwen praten meestal niet graag over gender of doen de ongelijkheden af als onbelangrijk of overdreven. Toch is het gesprek aangaan erg belangrijk, zéker met jonge kinderen (Adichie, 2015). Wanneer kinderen de dagelijkse beelden over gendernormen en -ideeën omzetten in taal worden ze vaak terecht gewezen. Dit kan erg verwarrend zijn voor jonge kinderen. Wanneer je jouw kleuters ‘betrapt’ op een stereotiepe uitspraak, gebruik je dit beter als een aanzet voor een zinvol gesprek. Maar ook zonder de aanzet van één van je kleuters kan je ‘Moederdag’ gebruiken als een zinvolle opstart van een gesprek rond mannen en vrouwen, en wat daarbij al dan niet bij hoort. Door de sociale constructies (in prentenboeken, tekenfilms, etc.) te vergelijken met de diverse realiteit (alle mama’s zijn anders), kom je een inhoudelijk rijk gesprek waar kleuters heel wat van kunnen leren.
“Wat zou mijn mama graag krijgen?”
Al wéken vóór Moederdag zijn leerkrachten aan het brainstormen, ‘pinteresten’ e.d. Ze delen leuke ideeën maar vragen ook om hulp: “wat laten jullie je kleuters maken voor mama?” Of “heeft iemand een idee voor een Moederdagcadeautje binnen het thema de boerderij?”. Voor zowel kleuters als ouders is een cadeau dan ook vaak de apotheose van het Moederdag-thema. Een presentje voorzien om iemand te bedanken die jou alle dagen verzorgt en die je allerliefste is, kan ook een deugddoende ervaring zijn. De spanning die er daarbij ook hangt rond het ‘niet verklappen thuis’…
Maar: dit cadeau blijkt vaak het lastigste element voor de genderbewuste leerkracht. Hoe voorkom je stereotiepe cadeaus, maar sta je wel nog stil bij het moederschap? Hoe kom je tegemoet aan vaak hoge verwachtingen van ouders zonder jezelf te verliezen in ‘bandwerk’? Filip van Keer schreef op deze blog eerder al verschillende redenen en tips neer om geen bandwerk of standaardcadeautjes voor alle moeders van kleuters te maken. Door gebruik te maken van een diverse en genderbewuste aanpak waarbij (oudere) kleuters op zoek gaan naar een geschenkje dat past bij hún mama, kom je tegemoet aan de bestaande verschillen tussen de ouders én voorkom je standaardwerkjes of afwerkstress. Zoals Edith Dumon eerder schreef: ‘vertrek voor de cadeautjes vanuit de interesses van de ouders als personen, en niet als een groep’. Stel met andere woorden de vraag aan je kleuters: ‘wat zou jouw mama graag krijgen?’ als start van een ontwerpproces.
Een van de leukste Moederdaggeschenkjes dat wij een kleuter al zagen maken, was een zelfgetimmerde auto. Drie weken werkte hij, aan één stuk door, aan de timmertafel. De auto was te groot, te zwaar en eigenlijk ook helemaal niet ‘af’. Maar toen zijn mama de auto kwam ophalen glunderde hij zichtbaar en dát maakte de mama veel trotser en gelukkiger dan met pakweg een netjes afgewerkt wasknijperzakje.
Vind je het organisatorisch lastig om elke kleuter zelf te laten kiezen of zijn de kleuters in jouw klas hier niet toe in staat? Laat je kleuters dan wel meedenken over het presentje dat zij graag voor hun mama zouden maken. Stel bijvoorbeeld samen een soort ‘top 3’ op. Drie gevarieerde cadeautjes waar elke kleuter vervolgens een weloverwogen keuze uit kan maken. Bij peuters en de jongste kleuters die misschien nog niet klaar zijn om mee te denken kun je als lesgever een drietal geschenkjes voorstellen waarbij de kleuters leren kiezen in functie van een ander.
Samengevat is Moederdag dus de uitgelezen kans om genderbewust aan de slag te gaan in de klas. De kunst is om stereotiepe genderbeelden te doorbreken zonder deze af te keuren. Zo geef je kleuters al vroeg mee dat er mama’s zijn die graag juwelen dragen, maar dat er net zoveel mama’s zijn die dat net niet doen, en beide mama’s mogen er zijn.
En ook door kleuters inbreng te geven in het presentje draag je niet alleen bij aan een genuanceerd vrouwbeeld, maar daarnaast aan hoge betrokkenheid bij het nadenken over en het uitwerken van het cadeautje. Wat ze vervolgens met de bijbehorende spanning kunnen afgeven.
Astrid Koelman en Eva Dierickx
Bronnen:
Adichie , C. N. (2015). We Should All Be Feminists. New York, NY: Anchor Books.
De Baerdemaker, S. (2016). EDUCATIEF PAKKET LOU Toelichting en alle activiteiten. Geraadpleegd van https://www.schooluitdekast.be/sites/default/files/methodiek/bijlage/louedupakketintroactiviteitenbijlagen.pdf op 28 april 2018
Eisenberg, N., Martin, C. L., & Fabes, R. A. (1996). Gender development and gender effects. Prentice Hall International.
Tomasetto, C., Mirisola, A., Galdi, S., & Cadinu, M. (2015). Parents’ math–gender stereotypes, children’s self-perception of ability, and children’s appraisal of parents’ evaluations in 6-year-olds. Contemporary Educational Psychology, 42, 186–198. http://doi.org/10.1016/j.cedpsych.2015.06.007
Britse supermarktketen verkoopt genderneutrale wenskaartjes voor moederdag. (2018, 12 maart) Geraadpleegd van https://www.demorgen.be/nieuws/britse-supermarktketen-verkoopt-genderneutrale-wenskaartjes-voor-moederdag-be4deac8 op 20 april 2018
Gender in de klas. (z.d.) geraadpleegd van https://www.rosavzw.be/genderindeklas/lessen/kleuters.htm op 20 april 2018
Kleutergewijs 
Onze school is een volledig ‘witte’ school. We vinden dit samen met de collega’s een gemiste kans en zetten extra in op genderbewustzijn. In de huishoek hebben we een inspiratiebord waar we regelmatig foto’s hangen van verschillende gezinssamenstellingen in verschillende culturen. We proberen te vertrekken van foto’s van de thuiscultuur van onze kleuters en verrijken met andere culturen. Volgend schooljaar willen we hier onze prioriteit van maken. Dit artikel wordt alvast door heel ons team gelezen! Heel inspirerend en verrijkend!
LikeLike
Mooi artikel.
Ik vind dat het heel goed werkt om in de kring op de jaarkalender vooruit te blikken naar wanneer het moederdag én vaderdag zal zijn. En dan het gesprek aangaan over die beide feesten die er aan komen: deze aanpak werkt heel open en nuchter, met respect voor bijvoorbeeld kinderen die een ouder verloren hebben. Er is in die kring gelegenheid om te praten over je gezin: zowel het zelf vertellen als het luisteren naar wat anderen over hun gezin vertellen is zo waardevol. (Soms gecombineerd met een voorleesboek of liedje dat aansluit bij het gesprek.) Nadenken over de vraag voor wie je een cadeautje/wenskaart wil maken en wat zou deze persoon graag ontvangen. Kinderen beslissen dan bv om ook iets voor een grootouder of buurman te maken die vaak op ze past enz… Leerkracht noteert de ideeën per kind en dit stimuleert om zelf met een persoonlijk voorstel te komen. Hetzelfde maken als een klasgenoot mag natuurlijk, maar je wordt geprikkeld om bewust te kiezen. We plannen de ideeën in: die 6 kinderen die iets met klei gaan maken, willen jullie dat na de speeltijd doen of in de namiddag? We herinneren elkaar aan een plan: Thomas, misschien is het nu een goed moment om je wolkenschilderij te gaan maken? Wie al direct aan de slag gaat inspireert in de volgende kringen klasgenoten om ook een wenskaart te maken, cadeautjes worden getoond, er wordt hulp gevraagd, …. De moederdag en vaderdag cadeautjes zijn in deze periode iets wat af en toe opduikt in kringen en werkmomenten, niet waar klassikaal aan gewerkt wordt.
Dit is ook een voorbeeld van functioneel kalenderbewustzijn: het is zondag moederdag, dus hoeveel dagen heb je dan nog om af te werken? Op welke dag vind je dat je het cadeautje moet meepakken naar huis? Wie pas vrijdag begint, gaat het dan nog op tijd klaar zijn? Hoeveel tijd heb je nog voordat het vaderdag is? (Lijkt me relevanter dan bepaalde routinematige dagelijkse voorspelbare saaie kalendervraagjes…)
Oh ja en tegelijkertijd train je hun executieve functies: check!
Ook zinvol en efficiënt: samen een gemeenschappelijke tekst voor op het kaartje verzinnen: wat wensen we onze ouders? Wat willen we hen vertellen? Deze zinnen verschijnen op het (digi)bord en je print de klastekst af voor de kleuters die dit in hun wenskaart willen plakken. Of je gaat in een tweede fase met wat oudere kleuters opnieuw de klastekst lezen en ze kiezen welke zinnen ze op hun wenskaart willen plakken, welke woorden ze zelf gaan schrijven / stempelen…
Nogmaals check: ontdekken van taal!
LikeGeliked door 1 persoon