Kan je zelfsturing sturen? Over de kracht van rollenspel en de rol van de leerkracht hierbij.

Terwijl mijn kleuters (5-jarigen) vrij mogen kiezen wat ze spelen, neem ik de tijd om te observeren in het kader van het onderzoeksproject Stuur-je-spel waaraan ik deelneem. Het project gaat over ‘zelfsturing bevorderen bij kleuters’. Mijn persoonlijke leervraag in het project: “hoe kan ik ervoor zorgen dat mijn kleuters zelfstandig tot rijk (rollen)spel komen in de poppenhoek?”.

Vanuit neuropedagogisch onderzoek wordt rollenspel gezien als een krachtig ‘middel’ om de neuropsychologische functies te oefenen die aan de basis liggen van zelfsturing. Zo leren kleuters tijdens rollenspel om hun emoties te controleren en niet in te gaan op verleidingen buiten het scenario van het spel. Ze leren om in het spel te blijven, de regels te onthouden en in gedachten informatie te bewerken. Ze leren zich flexibel aanpassen aan de inbreng van anderen en aan de omgeving. Met mijn leervraag wil ik vooral onderzoeken wat mijn rol als leerkracht hierbij kan zijn.

Samen met drie andere kleuters duikt Marita vol enthousiasme de poppenhoek in. Ik volg haar nieuwsgierig en zet me even buiten de poppenhoek op een bankje. Eén kleuter speelt baby, een andere kleuter is mama, nog twee andere kleuters zijn druk bezig in de keuken. Marita neemt duidelijk de leiding en zegt de andere kleuters wat ze moeten doen maar deze vinden dat niet zo leuk. Er ontstaat al snel discussie. Wie is er nu eigenlijk de mama? Eén kleuter houdt het voor bekeken en verlaat de poppenhoek. Ook de baby blijft niet in haar rol en verandert zowaar in een puppy. De puppy kruipt blaffend rond en doet gek maar krijgt niet de aandacht van de andere kleuters. Er wordt vooral veel rommel gemaakt: de tafelspullen worden uitgehaald, het bed waar de baby in lag is helemaal in de war, de mama heeft even naar verkleedspullen gezocht maar zich uiteindelijk toch niet verkleed, in de keuken werd alles klaargezet om te koken maar er wordt niet verder mee gespeeld, … Er is geen sprake van echt spel.

‘Zou het helpen als ik ga meespelen?’ Ik besluit mijn kans te wagen maar merk al snel dat mijn interventie niet bevorderlijk is in functie van mijn doel: namelijk de zelfsturing bevorderen. Ik verval in het geven van opdrachten aan de kleuters (kan je spaghetti koken?, wie dekt de tafel?) en ben als het ware hun spel aan het dirigeren. Singer, Tajik, en Otto (2015) beschrijven in hun onderzoek dat het machtsverschil tussen kleuter en leerkracht maakt dat meedoen van de leerkracht in het spel van de kleuter moeilijk is. Automatisch zal immers alle aandacht naar de leerkracht gaan. De leerkracht moet ervoor waken het spel niet te storen of ongewild over te nemen. Niettemin kan meespelen zeer waardevol zijn. Wouterse Schmitz (2011) geeft als tip bij het meespelen dat je best start vanuit het spiegelen van kinderen. Dit wil zeggen dat je begint met na te doen wat zij doen. Vervolgens kan je dan kleine stapjes verder zetten om het spel te verrijken. Ook bij rollenspel kan je op die manier meedoen door zelf als leerkracht een rol op te nemen die aansluit bij het rollenspel dat de kinderen spelen. Soms is het echter beter om niets te doen en het spel te laten gebeuren. Als de kleuters samen tot voldoende rijk rollenspel komen en in de flow van hun spel zitten dan kan een tussenkomst dit verstoren. Wanneer een kind met een hoge betrokkenheid aan het spelen is dan hebben ze meestal geen mentale ruimte vrij om met de leerkracht te spreken. In haar boek ‘interacting or interfering’ omschrijft Julie Fisher (2016) heel erg mooi en aan de hand van sprekende voorbeelden wanneer een interactie van de leerkracht ontwikkelingsstimulerend is en wanneer niet.

Ik wil graag experimenteren rond meespelen in de poppenhoek maar voel dat er nog andere zaken uit de speelleeromgeving van invloed zijn op het beperkte rollenspel dat ik bij mijn kleuters observeerde. Naast de interactie van de leerkracht spelen ook de organisatie, het aanbod en het klasklimaat een rol bij het ondersteunen van de zelfsturing van kleuters. Aan de hand van het CEGO-screeningsinstrument (2004) voor de observatie van de speelleeromgeving krijg ik zicht op aspecten van de speelleeromgeving die ik nog kan verbeteren.

Wat de organisatie van de poppenhoek betreft, zijn er een heel aantal zaken die voor verbetering vatbaar zijn. De meubels in de poppenhoek zijn niet ingericht in functie van het spel: de keukenspullen staan niet in de buurt van het kookeiland, de verkleedkleren liggen samen met de poppenkleren in een grote koffer die net buiten de hoek staat en de tafel staat niet bij de keuken. De tafel staat bovendien op een verhoog en valt hier vaak van af waardoor het spel wordt verstoord.

Wat het aanbod in de poppenhoek betreft, hebben de kleuters nood aan een duidelijkere visualisatie van wat er in de hoek aanwezig is. De spullen zijn niet geordend en er zijn ook geen pictogrammen voorzien. Keukenspullen, poppenspullen, verkleedkleren en hondenspullen liggen allemaal door elkaar. Bovendien ontbreken er ook essentiële zaken, zoals voedsel. Voedsel is zeker nodig als we het spel in de keuken willen verdiepen.

Verder kan ik het rollenspel in de poppenhoek nog versterken door de kleuters tools aan te reiken die hen helpen om tot spelscenario’s te komen met duidelijke rollen en regels. In het programma ‘Tools of the Mind’ ontwikkelden Leong & Bodrova (2012) een methodiek om kleuters te stimuleren tot meer zelfsturing door onder meer rollenspel te ondersteunen met behulp van bepaalde tools. Zo bijvoorbeeld kunnen spelfiches kleuters helpen om hun spel vooraf te plannen en een scenario te kiezen dat aanzet en inspireert tot rijk spel. Zo heeft studente Julie De Peuter (2016) in haar reflectieschrift mooie spelfiches ontwikkeld om kinderen te helpen bij het uitbouwen van rijker rollenspel (zie foto). Welke rollen zijn er (wie)? Wat gebeurt er doorheen de tijd (klokje)?

De komende weken ga ik verder aan de slag met mijn leervraag “hoe kan ik ervoor zorgen dat mijn kleuters zelfstandig tot rijk (rollen)spel komen in de poppenhoek?” . Ik zal nog regelmatig mezelf en mijn kleuters observeren. Hierbij zal ik mezelf opnemen op video en de opnames bespreken met een collega of een coach vanuit het project Stuur-je-spel. De kleuters hebben, via het project, zelf ook een tablet gekregen om hun eigen spel te filmen. Deze opnames ga ik samen met hen bekijken. Zo betrek ik ook de kleuters bij de zoektocht naar wat er nodig is opdat zij tot rijk spel komen.

 

En jullie? Wat zijn jullie ervaringen met rollenspel en zelfsturing in de klas? Hoe gaan jullie als leerkracht te werk om zelfstandig rijk rollenspel te stimuleren ?

 

 Dit blogbericht is gebaseerd op de ervaringen van enkele kleuterjuffen betrokken bij het project ‘Stuur-je-spel’ (UC Leuven-Limburg) en op het reflectieschrift van Julie De Peuter, studente postgraduaat ervaringsgerichte zorg bij kleuters (UC Limburg)

 

Gastbloggers

Tinne Van Camp, Caroline Vancraeyveldt en Ilse Aerden (UC Leuven-Limburg)/ projectmedewerkers project Stuur-je-spel’.

 

Referenties

Dias, N.M. & Seabra, A.G. (2015). Is it possible to promote executive functions in preschoolers. A casestudy in Brazil. International Journal of Child Care and Education

Policy 2015, 9:6 doi:10.1186/s40723-015-0010-2

Fisher, J. (2016). Interacting or interfering? Improving interactions in the early years. Open University Press. McGraw-Hill Education.

Laevers, F., Bertrands, E., Declercq, B., Daems, M. (2004). Instrumenten voor de screening van kleuters en de observatie van de speel- en leeromgeving. CEGO publishers. Screeningsinstrument te vinden op https://vorming.cego.be/images/downloads/sceeningsintrument_kleuteronderwijs.pdf

Leong, D. & Bodrova, E. (2012). Assessing and scaffolding make-believe play. Young Children, 28-36. Filmpje te vinden op http://toolsofthemind.org/

Singer, E., Tajik, M., & Otto, J. (juni, 2015). Nabij zijn en meespelen. De wereld van het jonge kind.

Wouterse Schmitz, M. (2011). Spelstimulering en meespelen. Filmpje te vinden op https://www.leraar24.nl/spelstimulering-meespelen/

 

Leestips?

Blogbericht op Kleutergewijs van Sanne Feryn (2015) over Tools of the mind: https://kleutergewijs.com/2015/11/15/zelfsturing-ontwikkelen-met-rollenspel-vier-tips-uit-tools-of-the-mind/

Blogbericht op Kleutergewijs van Astrid Cornelis (2017) over Teacher-in-role: https://kleutergewijs.com/2017/02/19/teacher-in-role/