Zelfsturing ontwikkelen met rollenspel? Vier tips uit ‘Tools of the Mind’

Impulsen beheersen, aandacht richten, plannen flexibel kunnen bijsturen,… geen eenvoudige zaak voor kleuters. Heel wat kleuters missen de nodige zelfsturing om optimaal te leren in de klas. Maar hoe kan je deze vaardigheden nu stimuleren in jouw kleuterklas?

Het Amerikaanse programma Tools of the Mind (Bodrova & Leong, 2012) beschouwt rijk rollenspel als een krachtige manier om aan zelfsturing te werken. Het gaat dan om een geavanceerde vorm van rollenspel, waarbij kleuters een scenario bedenken, een rol kiezen en een reeks vooropgestelde spelregels volgen. Ik geef je 4 tips uit het programma:

Tip 1: Doe aan spelplanning vooraf

De waarde van deze activiteit zit hem in de spelplanning vooraf: kinderen maken afspraken over het rollenspel waar ze zich tijdens het spel aan leren houden.

Alle kleuters kiezen een speelhoekje in de klas. Vier kleuters kiezen voor het piratenschip. Vooraleer ze starten met het spelen in het piratenschip, maken de kleuters (eerst onder begeleiding van de leerkracht, nadien zelfstandig) onderling afspraken. Wie is de kapitein? Welke materialen hebben we nodig? Wat gaat er gebeuren? Alles wordt nauwkeurig uitgetekend.

Tip 2: Voorzie aanvankelijk externe sturing

“Zelf”-sturing wordt voorafgegaan door externe sturing. Deze externe sturing kan door de leerkracht gebeuren, maar evengoed door de medekleuters in de klas. Bij het plannen van het rollenspel sturen de kleuters elkaar: kleuters vertellen elkaar wat ze in een bepaald scenario kunnen of moeten doen.

Ook tijdens hun spel worden kinderen vaak gestuurd door anderen. Ze spelen een scenario dat tot stand gekomen is op basis van onderlinge afspraken en misschien niet volledig overeenstemt met hun eigen ideeën of wensen. Kleuters leren zich flexibel aan te passen aan nieuwe spelideeën van medekleuters. Tijdens hun spel worden ze bovendien gedwongen in hun rol te blijven en stellen ze hierdoor ander impulsief gedrag uit.

Jules speelt in het piratenschip en heeft de rol van kapitein gekozen. Plots gaat Jules de tafel dekken. Andere kinderen spreken hem aan op het feit dat hij uit zijn rol valt. Hij gaat kijken op de tekening met de rolverdeling en het vooraf bepaalde spelscenario. “Oh ja, ik was de kapitein”

Tip 3: Bied visuele ondersteuning

Door bijvoorbeeld het spelscenario uit te tekenen of pictogrammen met verschillende rollen aan te bieden, wordt de zelfsturing ondersteund.

Silke Steenput en Kelly Van Geel, laatstejaarsstudenten bachelor in het kleuteronderwijs, testten dit laatste uit in het kader van hun bachelorproef:

 

“Wij ontwierpen rollenkaarten binnen het thema van onze stages. Zo wisten de kleuters beter welke rollen ze konden spelen. Het biedt hen ook een geheugensteuntje om in hun rol te blijven. (…) Ook tijdens de reflectiegesprekken in de kring konden de kleuters hun denkprocessen en evoluties doorheen het spel gemakkelijker verwoorden.”

 

Tip 4: Doe aan ‘scaffolding’ – bouw jouw ondersteuning geleidelijk aan af.

Volgens Vygotsky ontwikkelt de zelfsturing zich niet vanzelf, maar moet dit aangeleerd worden. Men spreekt hierbij van scaffolding, ook wel afbouwende begeleiding genoemd. Het programma Tools of the Mind schenkt sterk aandacht aan individuele scaffolding, waarbij de begeleiding aangepast wordt aan de zone van de naaste ontwikkeling van iedere kleuter en geleidelijk aan afgebouwd wordt.

Deze scaffolding kan vorm krijgen door het stimuleren van kinderen om hun denkproces (vb. bij de spelplanning) luidop te verwoorden, waarbij we streven naar een evolutie van externe naar interne spraak.

 

Rijk rollenspel in de kleuterklas… beschouw het niet als vrijblijvend spel, maar als een bron van kansen om de zelfsturing van je kleuters te versterken. Succes!

 

Meer lezen:

Het Amerikaanse programma “Tools of the Mind”

Aarssen, J. (2015). Zelfsturing bij peuters. De Wereld van het Jonge Kind, 43 (1), 16-19.

van der Bolt, L., & Aarssen, J. (2010).De regels van het spel. Sardes Speciale Editie, 9 (21-27). Utrecht: Sardes.

 

Referenties:

Bodrova, E. & Leong, D. J. (2012). Scaffolding Self-Regulated Learning in Young Children. Lessons from Tools of the Mind. In R.C. Pianta (Eds.), Handbook of Early Childhood Education (pp. 324–351). The Guilford Press: New York.

Elias, C. L. & Berk, L. E. (2002). Self-regulation in young children: Is there a role for sociodramatic play? Early Childhood Research Quarterly, 17, 216–238.