Deze tips komen van leesspecialist Katherine Stahl, die zelf eerst leerkracht was in een arme stadsbuurt en later professor werd aan de New York University. Voor haar moeten kleuters al beginnen met letters leren voor meer succes in het lager onderwijs.
(1) Beter in de kleuterklas dan thuis
Je laat die letterkennis beter niet aan de ouders over. Ten eerste zijn niet alle ouders er even hard mee bezig. Ten tweede doen ze dat niet zo doordacht en systematisch als jij. Het blijft bij hier en daar een opmerking of een vraag. Dat is echt niet voldoende voor alle kleuters om genoeg letterkennis op te bouwen, zo blijkt uit onderzoek. Eens te meer een reden om kleuters regelmatig naar de kleuterschool te sturen.
(2) Plan letteractiviteiten in kleine groepen
Kleuters leren het best letters wanneer je letteractiviteiten plant waarbij de letters expliciet en systematisch, maar speels worden aangeleerd. Dat is veel effectiever dan letterkennis te trainen in de rand van andere activiteiten, bijvoorbeeld als je een verhaal vertelt. In de allernieuwste methodes duurt zo’n letteractiviteit niet meer dan 10-15 minuten: kort en krachtig.
Je bekomt betere resultaten als je de letteractiviteiten niet met de hele klas doet, maar in kleinere groepen op basis van de voorkennis van de kleuters. (Misschien hebben sommige kleuters minder nood aan letteractiviteiten dan andere om dezelfde letterkennis op te bouwen.)
(3) De letter van de dag in plaats van de letter van de week
De allernieuwste Amerikaanse methodes brengen elke dag een andere letter aan (vb. EAK). Dat gebeurt in een cyclus waarbij regelmatig dezelfde letters terugkeren. Het voordeel van dit systeem is dat het erg flexibel is. Afhankelijk van de mate waarin een letter gekend is, kan de leerkracht beslissen om minder of meer herhalingsdagen in te lassen. De bedoeling hiervan is niet om alle mogelijke letterklankkoppelingen aan te leren, maar eerder om een beperkte set van letterklankkoppelingen erg grondig te verankeren bij alle kleuters.
Dit is voor mij echt nieuw. Tot nu adviseer ik onze studenten altijd om één of twee letters per week te selecteren. Maar bij die methode is er misschien wel te weinig gelegenheid om te herhalen. Vanuit de psychologie weten we dat regelmatig kort herhalen erg goed werkt. Misschien kan je hiermee voorzichtig experimenteren door al eens om de twee dagen een andere letter te introduceren, en na vier letters al de eerste letters herhalen? Zo’n experiment zou ik pas starten in de tweede helft van het jaar, als je al een tijdje met de letter van de week hebt gewerkt.
(4) Niet alle letters zijn gelijk
Kleuters leren sommige letters gemakkelijker dan andere. Bijvoorbeeld, letters die in hun eigen naam voorkomen leren ze vaak eerder dan andere letters. Je zou daarom de beginletters van de kleuters in jouw klas eerder kunnen onderwijzen dan andere letters. (Op pinterest vind je heel wat inspiratie, zie foto links.)
Als je merkt dat jouw kleuters bepaalde letters erg snel absorberen, dan kan je daar beter niet te veel aandacht aan besteden en overgaan naar letters die moeilijker zijn, bijvoorbeeld omdat ze op elkaar lijken (p, b, d bijvoorbeeld). Voor de Amerikaanse kleuters zouden S, Z en M gemakkelijk te leren letterklankkoppelingen zijn.
(5) Letterkennis en klankbewustzijn gaan hand in hand
In een letteractiviteit leer je de kleuters op speelse wijze de lettervorm herkennen, de klank eraan te koppelen, en te verbinden met wat er in de mond gebeurt wanneer de klank uitgesproken wordt. Het is veel effectiever om letterkennis en klankbewustzijn aan elkaar te koppelen. Dat kan in 10-15 minuten als je de werkvormen snel met elkaar afwisselt.
Kleine opmerking hierbij: de kleuters leren de letters ook schrijven! Een letter schrijven is beter dan een letter stempelen omdat de kleuters op die manier de vorm van de letter beter in hun geheugen verankeren. Denk aan: letters met de vinger op elkaars rug schrijven, in zand schrijven, met klei namaken, op de app letterschool spelen, ….
(6) Maak de brug naar andere activiteiten
Letteractiviteiten mogen niet op een geïsoleerd eiland gebeuren: anders hebben de kleuters niet door waartoe die letterkennis dient. Als je met de kleuters een verhaal leest (of een tekst verzint), is het belangrijk om regelmatig linken te leggen met de letteractiviteiten. Je kan bijvoorbeeld wijzen op letters in het verhaal die de kleuters reeds geleerd hebben. Op die manier zien de kleuters in dat letters een hulpmiddel zijn om een geschreven boodschap over te brengen.
Kleuteronderwijzers die regelmatig in de rand van andere activiteiten naar letters verwijzen, leren de kleuters tegen het einde van het jaar meer letters dan kleuteronderwijzers die dat niet doen.
Dus: doe aparte letteractiviteiten, én verwijs ernaar op andere momenten dat je met geschreven teksten bezig bent.
Amerikaanse ouders houden van het ABC
Professor Stahl vertelt dat er grote culturele verschillen zijn tussen de continenten. Amerikaanse kleuters worden thuis, op TV, in spelletjes en liedjes gebombardeerd met letters en letternamen. Bij de start van de Amerikaanse kindergarten (onze 3de kleuterklas, of groep 2) kennen de kleuters gemiddeld 18 letternamen. Jawel, 18.
Ik vind persoonlijk niet dat we in Europa mee moeten gaan met deze obsessie: als het aan mij ligt, moeten de kleuters geen 18 letternamen kennen bij aanvang van de 3de kleuterklas. Maar ook onze Nederlandstalige kleuters profiteren ervan als ze tegen het einde van de 3de kleuterklas (groep 2) een beperkte letterkennis aangeleerd krijgen (Bonset & Hoogeveen, 2012; Wentinck et al., 2008/2010)
Concrete praktijktips:
– Zoek op pinterest activiteiten over de eigen naam met de zoektermen ‘name activities’ of ‘letters name’.
– Zoek op pinterest schrijfactiviteiten met de zoektermen ‘multisensory letters’, of ‘sensory writing’ of ‘letter crafts preschool’
Wetenschappelijke bronnen:
Stahl, K.A.D. (2014) New insights about letter learning. The Reading Teacher 68: 261-265.
Kleutergewijs 
Ik vind dit een zeer interessant artikel met handige tips.
Als kleuterleerkracht wil je ervoor zorgen dat de kleuters die naar de lagere school gaan een goede basis hebben. Het aanleren van letters is daar een heel groot onderdeel van. Omdat in de kleuterklas de leerkrachten de ruimte hebben om alles op een meer speelse manier aan te brengen, denk ik dat de kleuters er meer van zullen opsteken. Bijvoorbeeld samen met de kleuters een spel spelen waar de letters van hun naam in voorkomen, lijkt me effectiever dan dat de ouders thuis de letters van hun naam overlopen.
Ik vind het echter jammer dat dit artikel de verantwoordelijkheid volledig op de kleuterleerkrachten schuiven. Persoonlijk denk ik dat de leerkracht ook de ouders kan aanreiken om thuis nuttige oefeningen te overlopen. Deze kan de leerkracht bijvoorbeeld aanbieden op een site. Zo dragen de ouders ook een steentje bij aan de ontwikkeling van hun kind.
LikeLike