Klaar voor het eerste leerjaar? Inzichten en tips voor een zachte overgang

De mama van Aline maakt zich zorgen. In september gaat haar kleuter naar het eerste leerjaar. Een nieuwe school, een nieuwe klas, een nieuwe meester. En veel stilzitten, dat ook… Zal haar dochter zich kunnen ‘aanpassen’, zal ze vlot vriendjes maken, zal ze juf Eva van de derde kleuterklas niet te hard missen?

In dit blogbericht geef ik enkele inzichten en tips mee om de overgang van de derde kleuterklas naar het eerste leerjaar vlotter te laten verlopen. Ik haalde ze uit een Europees project dat ik leerde kennen tijdens een interessante lezing van Katrien Van Laere op het lerend netwerk van ‘Kleine kinderen, grote kansen’ (Balduzzi et al., 2019). Vooral het Italiaanse deelproject inspireerde me sterk (Balduzzi & Lazzari, 2019).

Een zachte overgang, in het bijzonder voor kwetsbare kinderen

De overgang van de kleuterschool naar de lagere school is voor veel kleuters én hun ouders een ingrijpend gebeuren. Hoewel de meeste kinderen dromen van de grote speelplaats en leren lezen en schrijven, zijn ze ook bang om gescheiden te worden van hun vriendjes en van de leerkrachten waarmee ze vertrouwd zijn. Ouders zijn vooral bezorgd over het welbevinden van hun kind, de focus op prestaties in de lagere school en de grootte en organisatie van de klassen. En dat is niet zo vreemd, want kinderen komen in een andere fysieke, educatieve en sociale omgeving terecht (Balduzzi et al., 2019).

Inzetten op een zachte overgang is extra belangrijk voor kwetsbare kinderen (Balduzzi et al., 2019; Balduzzi & Lazzari, 2019). Een minder voorspelbare overgang kan de ontwikkeling van kinderen met sterke interpersoonlijke en talige vaardigheden mogelijk stimuleren, maar voor kwetsbare kinderen is dit minder vanzelfsprekend. Voor hen kan een te bruuske overgang negatieve gevolgen hebben voor hun leerproces en kan dit ook het socialisatieproces in de nieuwe omgeving bemoeilijken, zowel op korte als op lange termijn. Sommige kinderen krijgen zelfs te maken met schooluitval (Balduzzi & Lazzari, 2019). Aangezien positieve ervaringen met de overgang van kleuter- naar lager onderwijs cruciaal blijken te zijn voor verder schoolsucces, loont het dus de moeite om hier voor ieder kind naar te streven.

Een inspirerend voorbeeld uit Italië

In Italië wordt volgens Balduzzi en Lazzari (2019) nog te weinig rekening gehouden met de ervaringen van kleuters bij de overgang van de derde kleuterklas naar het eerste leerjaar. Ook gaat er te weinig aandacht naar de doelen uit het kleuteronderwijs om de autonomie, leren etc. geleidelijk aan te stimuleren. Daarnaast worden ouders zelden betrokken als actieve, gelijkwaardige gesprekspartners bij het proces van de overgang. Nochtans hebben zij een niet te onderschatten kennis over de eigen kinderen en hun (zorg)noden. De focus ligt er vooral op de verwachtingen van het eerste leerjaar naar kinderen en ouders toe.

In hun eigen onderzoek naar het proces van de overgang van de kleuter- naar de lagere school stonden ouders en kinderen wél centraal. Bij kinderen van de derde kleuterklas werd tijdens groepsgesprekken gepeild naar de verwachtingen over het eerste leerjaar. Kinderen van het eerste leerjaar mochten tekeningen maken over hun ervaringen met de kleuterschool versus de lagere school.

Deze kinderen vormden zich bij de overgang van de kleuter- naar de lagere school een stereotiep beeld over de leeromgeving, alsof leerkrachtgeïnitieerde activiteiten en instructies de enige vorm van formeel leren zijn in de lagere school.

Tekening van een kind uit het eerste leerjaar (Balduzzi & Lazzari, 2019, p. 10).
De linkertekening verwijst naar de kleuterklas: er zijn meerdere speelwerkplekken, kleuters nemen een actieve houding aan (ze zijn in hun totaliteit getekend), kleuters gaan vermoedelijk in interactie met elkaar, de leerkracht staat tussen de kleuters,…
De rechtertekening verwijst naar de lagere school: de juf staat vooraan, vóór het bord, en de kinderen lijken (passief) samen te vloeien met de schoolbanken.

Ouders waren vooral bezorgd over hun kind, mede door onwetendheid en stereotiepe denkbeelden over de nieuwe leeromgeving en onderwijsmethodes, zo bleek uit een bevraging van de Italiaanse onderzoekers. Continuïteit werd gezien als een belangrijke hulpbron om met deze veranderingen om te gaan: continuïteit in de relatie tussen ouders (ouders-leerkrachten), tussen leerkrachten en kinderen, en binnen de klasgroep (peers). Een nauwe samenwerking tussen school en gezin wordt dan ook beschouwd als cruciaal, vooral bij het aanpakken van eventuele problemen die het kind in het begin van het nieuwe schooltraject kan tegenkomen.

Tips vanuit het project voor een zachte overgang

Het is meer dan duidelijk dat inzetten op een zachte overgang niet enkel de taak is van leraren van de derde kleuterklas, maar ook van leraren van het eerste leerjaar, zorgleraren, beleidsteam, kinderen én ouders. Daarom formuleren we deze keer niet alleen tips voor kleuterleerkrachten, maar voor allen die betrokken zijn bij de overgang. Deel ze dus maar naar hartenlust!

• Met oudercontacten zijn we allen vertrouwd. Maar dacht je er al aan om in de periode mei/juni een oudercontact te organiseren waarbij zowel de ouders, het kind als de leraren van de derde kleuterklas én het eerste leerjaar aanwezig zijn? Het is een ideaal moment om de bezorgdheden van ouders en kinderen over de overgang te beluisteren en hen waar nodig gerust te stellen. Benoem daarbij voldoende de kwaliteiten van het kind die de overgang ten goede komen, zoals sociale vaardigheden, leergierigheid, enthousiasme, creativiteit,… Bekijk samen met alle partijen hoe je, indien nodig, vanuit de school de overgang nog meer kan faciliteren.
• Een goede uitwisseling van informatie tussen de leraren van de derde kleuterklas en het eerste leerjaar is essentieel. Welke didactische methoden worden in beide klassen gehanteerd? Waar zie je overeenkomsten en hoe kan je die misschien nog meer expliciteren, zowel in de derde kleuterklas als in het eerste leerjaar? Door te vertrekken van het gemeenschappelijke zullen de kinderen sneller vertrouwd raken met de nieuwe manier van werken. Durf ook te kiezen voor een flexibele indeling van ruimte, tijd en activiteiten in de eerste weken van het nieuwe schooljaar.
• Wissel de belangrijkste informatie uit over de leerlingen en neem ook de ervaringen van de ouders mee: Wat kunnen zij jou vertellen over hun kind? Focus niet alleen op leerprestaties, maar ook op andere competenties zoals samenwerking, autonomie,… Je kan hierbij gebruik maken van de kijklijst van Klasse, speciaal voor ouders en beschikbaar in tien verschillende talen.
• Stel samen met de kinderen een herinneringsboek op tijdens hun laatste jaar in de kleuterschool. Dit boek kan aanleiding zijn voor gesprekken in het eerste leerjaar.
• Vraag aan de ouders van de kinderen die naar het eerste leerjaar gaan om, ter gelegenheid van de eerste bijeenkomst in september of oktober, hun kind voor te stellen met behulp van foto’s, belangrijke voorwerpen, verhalen,… Neem de tijd om naar de ouders te luisteren. Een volgend contact met ouders kan dan focussen op feedback over het leerproces van de kinderen. Beluister telkens de ervaringen van de ouders: Hoe voelt het kind zich op de school? Hoe ervaren de ouders de overgang? …
• Waarom ook niet kiezen voor een open onthaal tijdens de eerste week van het schooljaar? Ouders kunnen samen met hun kinderen het klaslokaal binnengaan en kort hun ervaringen en zorgen delen met de klasleerkracht. Tegelijkertijd bouw je een vertrouwensrelatie met de ouders op.
• Inspireer elkaar voor de samenstelling van de klasgroepen in het eerste leerjaar. Kinderen die zich veilig voelen bij elkaar haal je best niet uiteen. Luister daarom ook eens naar de kinderen zelf: Met wie zouden zij graag in de klas blijven zitten? Een veilig klasklimaat bevordert de overgang en bijgevolg de schoolse prestaties van de kinderen.
• Organiseer een schattenjacht op school of in de klas, zodat de leerlingen (en eventueel hun ouders) de werking van de klas spelenderwijs kunnen ontdekken.
• Kijk eens over het muurtje: Hoe pakken andere scholen het proces van de overgang aan?
• …

Deel gerust jouw ervaringen onderaan dit bericht of op onze Facebookpagina!

Bronnen

Balduzzi, L., Lazzari, A., Van Laere, K., Boudry, C., Režek, M., Mlinar, M., McKinnon, E. (2019). Literature Review on Transitions across Early Childhood and Compulsory School Settings in Europe. Ljubljana: ERI.

Balduzzi, L., Lazzari, A. (2019). Rethinking educational continuity through participatory action-research and professional development pathways. Case Study Italy. Bologna: UNIBO.