“Juf, ik vind wachten zo moeilijk…”
Gastblog geschreven door logopedisten Marjan Megens en Stefanie Eysselinckx
Het is verbazend te zien hoe sommige jonge kleuters al perfectionistisch zijn. Ze kunnen heel overstuur reageren als de dingen anders verlopen dan ze verwacht hadden.
Bij andere kinderen gaat er geen dag voorbij of ze zijn jaloers. Hij/zij moet vroeger gaan slapen dan de oudere broer. Broer of zus mag ergens naar toe maar de kleuter niet.
Heel wat kleuters hebben ook weinig geduld. Ze willen NU een ijsje of kunnen niet wachten op hun beurt om iets te vertellen.
Het leren herkennen, benoemen en omgaan met die emoties is voor kinderen van erg groot belang. Kinderen die dit minder goed kunnen, hebben meer sociaal-emotionele en gedragsproblemen.
Vanuit onze ervaring als stottertherapeut zien wij dat emoties heel vaak een uitlokkende factor zijn voor het stotteren. Ze zorgen er dus voor dat het stotteren op dat moment erger wordt. Binnen stottertherapie werken we met kleuters dan ook heel vaak rond deze thema’s. Vanuit onze praktijkervaring geven we graag enkele tips voor de kleuterklas!
Complexe emoties of toch eerder basis?
Om te vermijden dat kleuters zich onwennig voelen wanneer over gevoelens wordt gepraat, is het in de eerste fase belangrijk om een bepaalde volgorde te respecteren. We leren bijvoorbeeld eerst over de basisemoties blij, boos, bang verdrietig.
Er wordt woordenschat aangeleerd indien nodig en we brengen eigenschappen bij. Heel wat kleuters zullen de basisemoties wel al kennen. We leren dat ze voorkomen bij grote mensen, kinderen, maar ook bij dieren. We leren dat het normaal is om zo’n emoties te hebben. Hou het dus neutraal in de zin van ‘emoties leren aanvaarden’. Ideeën zoals ‘ je moet niet bang zijn” of “stop nu maar met huilen’ vormen voor sommige kinderen een extra frustratie, gevoel van mislukking.
We leren dat de emoties kunnen komen en gaan en dus ook ook kunnen veranderen. We leren dat emoties gradaties hebben: je kan héél boos zijn of een beetje boos. Al deze principes komen ook bij het leren over complexe emoties terug.
Waarom complex maken als het eenvoudig kan?
We staan versteld over wat jonge kleuters reeds kunnen op vlak van basisemoties. Maar we weten dat emoties heel wat verder rijken dan bang-boos-blij. Binnen de stottertherapie komen verschillende emotionele , stotteruitlokkende factoren aanbod. Opwinding zorgt bijvoorbeeld in 70% van de gevallen voor een verhoging van stotteren. Weinig of geen geduld kunnen vertonen tijdens spreekactiviteiten zorgt voor te snelle beurtwisselingen, tijds- en communicatiedruk. De kleuter die iets niet mag , iets moet of iets niet kan, krijgt geregeld met frustratie te maken. Andere kleuters zijn terughoudend, hebben moeite om vrienden te maken of zijn wat onwennig. Dan werken we rond het thema verlegen.
Binnen die complexere thema’s zien we dat kleuters vanuit hun eigen leefwereld die complexe emoties kunnen herkennen. We leren hen benoemen, uitdrukken (ventileren) maar ook reguleren zodat ze zich later weerbaar kunnen opstellen. En laat deze laatste – emotieregulatie- nu net een belangrijke executieve functie zijn en een cruciaal onderdeel van de sociaal-emotionele ontwikkeling. Van het belang hiervan hoeven we jullie niet meer te overtuigen.
Tijd dus om onze ervaringen te vertalen naar tips voor de kleuterklas!
5 stappen om te werken rond complexe emoties in de kleuterklas
- Introduceer de emotie met verhalen en prenten
Verhalen en prenten zijn een goede manier om een emotie te introduceren. Het (mee)beleven van een verhaal betekent meegaan in gedachten, wensen en gevoelens van anderen en dit kan een positief effect hebben op de ontwikkeling van het empathisch vermogen.
Als toeschouwer van het verhaal is het mogelijk om over de situatie en de emoties in het verhaal te reflecteren. Gezien het niet meteen over de eigen emoties van de kleuter gaat, is het minder bedreigend om er een gesprek over te voeren.
Wanneer je verhalen en prenten kiest met herkenbare situaties voor de kleuter, vormt dit hier zeker een voordeel.
- Geef eigen voorbeelden en laat kleuters zelf voorbeelden geven
Je kan bijvoorbeeld bij deze vertelplaat vertellen dat je ook weleens ongeduldig bent wanneer je aan het koken bent of wanneer je moet wachten op bezoek om de taart op te eten. Laat een stilte vallen en kijk of er kleuters inpikken. Houd het neutraal (ja, dat klopt, ongeduldig past daar wel bij) en bekrachtig kleuters die zelf ook iets vertellen.
- Leer over de gevolgen van het mogelijk ongewenste gedrag gekoppeld aan de emotie
Stel dat dit ongeduldige kindje de taart al uit de oven haalt… wat zou er dan gebeuren? Laat ook hier suggesties komen van de kleuters. Misschien zakt de taart in elkaar? Of smaakt hij heel vies? Of verbrandt hij zijn vingers doordat hij de taart eruit haalt zonder mama of papa?
- Oefen samen probleemoplossend denken: wat zou er kunnen helpen?
Laat kleuters bedenken wat er zou kunnen helpen. Alle ideeën zijn welkom! Op het einde kunnen jullie dan samen de “beste” of een paar goede oplossingen kiezen.
Terug naar de ovenprent. Wat kan er helpen? Misschien kan hij een wekkertje zetten. Hij zou een spelletje kunnen gaan spelen, de keuken opruimen intussen…
Kleuters kunnen leren uit dit model om dezelfde oplossing te kunnen toepassen in gelijkaardige situaties. Dit leidt tot zelfregulatie. Om dit nog te bevorderen, kan je de situatie en de “oplossing” ook naspelen in rollenspel. Wanneer het geleerde in rollenspel wordt gespeeld, is er namelijk een grotere kans dat dit wordt toegepast in het echt.
- Grijp dagelijkse situaties aan en beloon kleuters die het geleerde toepassen ofwel aan zelfregulatie doen
Grijp dagelijkse situaties aan wanneer je bijvoorbeeld leert over geduld. Benoem bij de kleuters wanneer je zelf ongeduldig bent en wat je dan doet. Je kan ook op een neutrale manier aangeven wanneer je ziet dat een kleuter ongeduldig wordt. Of beter nog, op een positieve manier benoemen wanneer je ziet dat kleuters flink gewacht hebben op hun beurt. “Wauw, knap, nu heb je echt geduld gehad!”
Aan de slag! Maar waarmee?
- Over complexe emoties is er een stuk minder materiaal dan over de basisemoties blij, boos, bang en verdrietig. Daarom besloten wij zelf materiaal te maken: Emoki! We willen materiaal voorzien dat vertrekt vanuit de leefwereld van kleuters en jonge kinderen. Daarbij staan ook kleuters centraal. We zijn gestart met het thema geduld, er zullen nog heel wat andere thema’s volgen. Met Emoki bieden we vertelplaten aan met heel wat vertelsuggesties en daarnaast materiaal om de situaties na te spelen, probleemoplossend denken te oefenen én te belonen wanneer kinderen aan zelfregulatie doen. Benieuwd? Bekijk dan hier het filmpje: https://www.facebook.com/185764731451872/videos/405723886649986/
- De meest bekende methode is de doos vol gevoelens, die draait om de basisemoties blij, boos, bang en verdrietig. Toch vind je er ook heel wat situaties in terug die je kan gebruiken om het over complexe emoties te hebben: jaloers wanneer iemand anders de loopwedstrijd wint, verlegen bij de nieuwe juf en bij de babysit, ongeduldig wanneer je nu nog niet kan buiten spelen omdat het regent, beschaamd wanneer je water morst over iemand zijn tekening …
- Ook in prentenboeken komen de basisemoties heel wat vaker aan bod! Toch zijn er ook al leuke boekjes rond complexe emoties. Een paar voorbeelden:
- Balotje is jaloers, Yvonne Jagtenberg
- Verlegen Stijn heeft een verhaal, Beth Bracken, Jennifer Bell, Hester Eymers
- Sarah Medina heeft een boekenreeks “ik voel me…” met daarin onder andere verschenen “ik voel me….verlegen”, “ik voel me…ongerust”, “ik voel me…eenzaam”
- In “Ik, jij, wij samen” en “Wannes leert fijn samenspelen” uit de Wannes-reeks van Kathleen Amant vind je ook heel wat voorbeelden van complexe emoties én van hoe je ermee kan omgaan.
- Bekijk ook eens de boekjes die je al in de klas hebt. Er zullen heel wat boeken zijn waar er wel een complexe emotie aan te pas komt. Ook in boekjes over de basisemoties zoals ‘Bang Boos Blij” van Wannes en “Vandaag ben ik blij, het grote emotieboek van Karel” vind je voorbeelden van verlegen, jaloers, beschaamd…
Ken jij nog leuk materiaal? Of heb je vragen? Reageer dan zeker met een bericht!
Bronnen
- Kwant, Aletta (2011) Geraakt door prentenboeken: effecten van het gebruik van prentenboeken op de sociaal-emotionele ontwikkeling van kleuters. Eburon
- Boey, Ronny (2010) Sociaal-cognitieve gedragstherapie voor stotteren bij heel jonge kinderen. Vlaamse Vereniging Voor Logopedisten
- Silkenbeumer J, Schiller E, Kärtner J (2018) Co- and self-regulation of emotions in the preschool setting Early Childhood Research 44 (2018) 72–81
- Van Den Bedem Neeltje (2019) De invloed van TOS op de sociaal-emotionele ontwikkeling: problemen, oorzaken en oplossingen. Lezing VVL-congres 2019
Kleutergewijs 