De plasbroek als spreekwoordelijke druppel

Elk jaar nemen we met ons team lerarenopleiders een school over. We keren voor één dag terug naar de klaspraktijk. Één dag is niet veel, maar het is een begin én een noodzakelijke reality check willen we onze student-leerkrachten goed begeleiden.

Ik bereid mijn activiteiten voor de peuter-1^ste kleuterklas goed voor, maar zoals wel vaker in de praktijk loopt niet alles zoals ik het gepland had. Zeker niet wanneer een van de peutertjes hartverscheurend staat te huilen in een hoekje. Hij heeft in zijn broekje geplast en zijn hele outfit moet vervangen worden. Ik neem hem snel mee naar het badkamertje grenzend aan de klas. Reservekleertjes zoeken, de natte kleren uittrekken, wassen. Geregeld steek ik mijn hoofd om de hoek van de deur om de rest van de kleutertjes in het oog te houden. Het zweet loopt langs mijn rug.  Tegen de tijd dat ik het kleutertje helemaal in het nieuw gezet heb, blijkt de verfpot aan de tafel met mijn beeldactiviteit omgestoten, staan twee jongetjes in de poppenhoek te trekken aan een zelfde pop en zie ik aan het gewiebel van een ander meisje met, godbetert, een salopette aan dat die ook dringend moet plassen.

Zindelijk als ouders er klaar voor zijn

Op donderdag 6 december 2018 verscheen in De Standaard een artikel over datgene waar ik op die ene dag en zoveel kleuterleerkrachten elke dag mee geconfronteerd worden: ‘Een kind is zindelijk als de ouders er klaar voor zijn’. Daar waar in de jaren zestig 90% van de kinderen op de eerste schooldag droog was, is dat nu amper 20%. Tinne Van Aggelpoel en Alexandra Vermandel van de Universiteit Antwerpen komen, na onderzoek tot de conclusie dat het vaak aan de omgeving ligt dat het kind later droog is. Een gebrek aan tijd of ook het zogenaamde ‘interieurargument’ waarbij ouders ertegen opzien dat de nieuwe sofa besprenkeld kan worden.

Welles nietes

De reacties op het artikel monden al gauw uit in een welles nietes discussie of je kinderen moet ‘dwingen’ zindelijk te worden als ze er nog niet klaar voor zijn. De emotionele berichten van moeders die alles geprobeerd hebben en zich aangevallen voelen staan haaks op de nuchtere kleuterleerkrachten die aangeven dat de zindelijkheidsproblematiek het lesgeven vaak onmogelijk maakt. Uit onderzoek blijkt immers ook dat de helft van kleuteronderwijzers hierdoor extra werkdruk ervaart (Kaerts e.a. 2010).

Child-oriented approach versus parent oriented approach

Vooreerst is het van belang om na te gaan of het inderdaad ‘slecht’ is om te vroeg met zindelijkheidstraining te beginnen. Uit onderzoek blijkt dat er geen significante verschillen zijn tussen de ‘child oriented approcach’ (is het kind er klaar voor?) versus de ‘parent oriented approach’ (vroeger beginnen dan het kind aangeeft) op het vlak van constipatie of blaasproblemen (Russel, 2008). Wat wel nefast is voor blaasproblemen is straffen bij ongelukjes en dat bij beide aanpakken.

Later zindelijk in de westerse wereld

Daarnaast zien we wel dat in de meeste westerse landen de leeftijd waarop kinderen zindelijk zijn over de laatste jaren gestegen is. Professor Sydney Spiesel, professor pediatrie aan de Yale University school of Medicine, durft zelfs voorzichtig te beweren dat ‘hoe verder je van de evenaar verwijderd bent, hoe kouder het wordt, hoe later kinderen zindelijk worden.’  Er is nog onvoldoende onderzoek om dat te staven. Ouders lijken wel meer in te zetten op zindelijkheid bijvoorbeeld als er geen geld is om luiers te kopen. Als de luiers van slechte kwaliteit zijn, of er zijn er helemaal geen, dan worden kleuters ook sneller zindelijk.  (Howard, 2017)

De uiteenlopende methodes die in de verschillende landen worden toegepast zorgen vaak voor verbluffende resultaten. In Vietnam bijvoorbeeld observeren moeders de mimiek van baby’s wanneer ze moeten plassen. Telkens ze plassen, fluiten de moeders. Later zetten ze de baby’tjes op de potjes waarbij ze opnieuw fluiten. Deze zogenaamde ‘hond van Pavlov‘ techniek zorgt ervoor dat kinderen in het onderzoek voor 24 maanden zindelijk zijn. (Thi Hoa Duong e.a. 2013).

Grotere inspanningen op jongere leeftijd

In de literatuur wordt er wel op gewezen dat er misschien soms grotere inspanningen nodig zijn op jongere leeftijd dan op oudere leeftijd. Als ze er ‘rijper’ voor zijn zou de leertijd korter zijn wat ervoor zou pleiten om later te starten. Een keuze die heel wat ouders lijken te maken. Maar precies daardoor zijn er zoveel natte broeken in de peuterklas. Ouders voelen de nood niet – maar leerkrachten wel!

Stel nog dat leerkrachten erin slagen om de instappertjes op 2 weken zindelijk te krijgen, dan wil dat zeggen dat er bij elk instapmoment 2 weken nauwelijks aandacht besteed kan worden aan de pedagogische en didactische taak van de leerkracht. Dat zijn ongeveer 3 maanden op een jaar, gezien er 7 instapmomenten zijn.

Ouders kunnen er nochtans ook voor kiezen om kinderen iets langer naar de crèche te laten gaan, maar dat is een keuze die omwille van soms financiële redenen niet snel genomen wordt.

Wat mogen scholen eisen?

Mogen scholen eisen dat kinderen zindelijk zijn voor ze instappen? Juridisch gezien niet. En misschien komen we daarmee tot de essentie van de zaak. Wat mogen scholen wel vragen van ouders?

Dat onderwijs een grote verantwoordelijkheid heeft om kinderen zaken te leren, op te voeden, is een feit. De maatschappij mag terecht hoge eisen stellen aan het onderwijs. Maar het is een gedeelde verantwoordelijkheid, van leerkrachten, van ouders, van grootouders. ‘It takes a village to raise a child,’ zegt het Afrikaanse spreekwoord!

Hand in eigen boezem

Hand in eigen boezem dat de school te lang een plaats is geweest waar ouders nog te weinig betrokken worden, waar de witte lijn op de speelplaats de ouders buiten houdt. Scholen zetten meer en meer in op ouderbetrokkenheid en gelukkig maar.

Maar als de maatschappij het onderwijs wijst op haar verantwoordelijkheden, mag het onderwijs ouders dan ook wijzen op hun verantwoordelijkheden?

Het is een debat dat niet gevoerd wordt, dat gepaard gaat met veel emoties met schuldgevoelens. Maar over de jaren heen lijkt het takenpakket van het onderwijs alleen maar uitgebreid te zijn geworden. Wat misgaat in de samenleving moet opgelost worden in de school.

En misschien is deze hele discussie over de zindelijkheid alleen maar een spreekwoordelijke druppel die aangeeft dat de draagkracht van heel wat leerkrachten op de proef wordt gesteld, omdat kinderen opvoeden een gezamenlijke taak is. Laten we alvast samen daarover in debat gaan. We zullen wel een korte plaspauze voorzien.

Wat is jouw mening? We horen ze graag!

Bronvermeldingen

Haword, J. (2017). How the world potty trains. Geraadpleegd op 9/12/2018 op https://edition.cnn.com/2017/10/31/health/potty-training-parenting-without-borders-explainer/index.html

Kaerts, N. Van Hal, G. Van Nijnen, K. Vermandel, A. Wyndaele J.J. Bevraging van kleuterleidsters over zindelijkheid. Tijdschrift voor geneeskunde (66). 2010. p 1-5.

Russel, K. (2008). Among healthy children, what toilet-training strategy is most effective and prevents fewer adverse events (stool withholding and dysfunctional voiding)? Geraadpleegd op 9/12/2018 op https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2529424/pdf/pch13201.pdf

Thi Hao Duong. (2013). Vietnamese mothers’ experiences with potty training procedure for children form birth to 2 years of age. Geraadpleegd op 9/12/2018 op https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1477513112002628

Vankersschaever, S. (2018). Een kind is zindelijk als ouders er klaar voor zijn. De standaard. Geraadpleegd op 9/12/2018 op http://www.standaard.be/cnt/dmf20181205_04012312