Spelen met klanken als voorbereiding op het leren lezen? De nieuwe webapp Fonemi ondersteunt kleuters en kleuterleerkrachten.

Dit blogbericht werd geschreven door Marleen Ost (Vives).

Leesplezier start in de kleuterklas! Misschien blik je met een glimlach terug op de gezellige vertelmomenten waarbij je aan de lippen hing van de juf of meester. Sommige kinderen kunnen niet wachten om te leren lezen, zodat ze de verhalen zelf kunnen ontdekken. Om dat met plezier te kunnen doen, moeten ze natuurlijk eerst vlot leren lezen. Als dat technisch leren lezen echter moeizaam verloopt, zal de zin om te lezen ook snel afnemen.

Onderzoek wijst uit dat het begrijpend lezen er steeds meer op achteruit gaat. Moeite met begrijpend lezen hangt vaak samen met niet of minder goed technisch kunnen lezen. Voor kleuters is het fonemisch bewustzijn hierbij een sleutelbegrip. Goed kunnen spelen met klanken is immers een belangrijke voorwaarde om tot lezen te kunnen komen.

Meer over het fonemisch bewustzijn

Jonge kinderen zijn in de eerste plaats gericht op de betekenis van taal. Als je het over een fiets hebt, zullen kleuters denken aan hun eigen fiets, hun fietstochtje met mama, opa… Het woord ‘fiets’ verwijst naar iets tastbaars, iets dat ze kennen. Stilaan ontwikkelt zich de vaardigheid zich te richten op de vorm van taal. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij het rijmen: ‘roos’ en ‘doos’ hebben qua betekenis niets met elkaar te maken, maar vormelijk komen ze wel overeen; ze rijmen!

Rijmen is een vaardigheid van het fonologisch bewustzijn en ontwikkelt zich bij veel kinderen spontaan. Als je een stapje verder gaat, kom je bij de vaardigheden van het klankbewustzijn terecht. Die vaardigheden hebben te maken met afzonderlijke klanken en ontwikkelen zich vrijwel nooit spontaan. Net voor die vaardigheden is het dus van groot belang voldoende oefenkansen aan kinderen te geven, omdat de invloed van het fonemisch bewustzijn heel belangrijk is voor het succesvolle verloop bij de eerste fase van het leren lezen.

Vanaf de derde kleuterklas – soms al in de tweede kleuterklas – is het dus aangewezen regelmatig te oefenen aan de vaardigheden van het fonemisch bewustzijn of klankbewustzijn. Dat kan georganiseerd gebeuren, bijvoorbeeld drie keer per week een kwartier, maar het kan ook geïntegreerd worden in andere activiteiten. Ook de vaardigheden van het fonologisch bewustzijn kunnen verder getraind worden. Let wel, één van die vaardigheden is het leren werken met klankgroepen in woorden (bv. pa-ra-plu) en als deze vaardigheid blijvend aangeboden wordt in een derde kleuterklas, kan bij de kinderen verwarring ontstaan met het leren opsplitsen van woorden in afzonderlijke klanken. Zodra hiermee gestart wordt, laat je het werken met klankgroepen dus beter weg.

Er zijn vier vaardigheden te onderscheiden bij het fonemisch bewustzijn of klankbewustzijn: isoleren van klanken (aandacht leren richten op begin-, eind- en middenklanken in woorden), synthese van klanken (samenvoegen van afzonderlijke klanken tot een woord, bv. /v//i//s/ wordt /vis/), analyse van klanken (een woord klank voor klank leren uitspreken, bv. /vis/ wordt /v//i//s/) en manipuleren van klanken (een klank in een woord leren toevoegen, weglaten of vervangen)

Apps ondersteunen het leerproces

Een goed aanbod doen rond fonemisch bewustzijn is gemakkelijker gezegd dan gedaan. We deden hierover een bevraging bij Vlaamse kleuterleerkrachten. Hieruit blijkt dat er niet altijd voldoende diepgaande kennis is over het fonemisch bewustzijn bij leerkrachten. Leerkrachten hebben ook vaak handen te kort om kinderen individueel te begeleiden bij het inoefenen van de vaardigheden van het fonemisch bewustzijn.

Gelukkig bestaan er heel wat educatieve apps op de computer en de tablet om het fonemisch bewustzijn te ontwikkelen. Die doen hun werk! Dergelijke computerspelletjes hebben een positief effect op het leerproces, volgens internationaal onderzoek. Voor het Nederlands is het aanbod aan apps echter wat klein. Bestaande apps zijn vaak niet duurzaam of minder kwalitatief.

Daarom ontwikkelden we Fonemi, een app door leerkrachten voor leerkrachten! Vanuit een praktijkgericht onderzoek schreven we oefeningen en spelletjes uit die de vaardigheden van het fonemisch bewustzijn trainen. Vier ervaren leerkrachten kleuteronderwijs testten de oefeningen regelmatig uit in hun klas en gaven feedback om de App nog beter te maken. 

Juf Heidi getuigt: ‘Fonemi is een zeer kindvriendelijke app. De kinderen kunnen volledig zelfstandig aan het werk, elk op hun niveau. Het is een Vlaamse app met herkenbare woorden en telkens mooi geïllustreerd. Een meerwaarde aan de app is het kindvolgsysteem waar je als juf/ meester een duidelijk beeld krijgt van wat het kind kan of net niet kan.’

Troeven van de webapp Fonemi

Goede Vlaamse digitale toepassingen die specifiek werken aan het inoefenen van de vaardigheden van het fonemisch bewustzijn, bestonden tot voor kort niet. Daarom ontwikkelden we Fonemi, een webapplicatie die ondertussen in veel Vlaamse basisscholen wordt gebruikt, vooral in de derde kleuterklas, maar ook in het eerste leerjaar. Fonemi is nu de enige Vlaams ingesproken, louter auditieve digitale tool waarin de vier vaardigheden van het fonemisch bewustzijn aan bod komen.

Fonemi is een kleurrijke webapp waarbij Fien de kinderen doorheen de oefeningen leidt. In haar leuke huis vol kamers en dieren is altijd wel iets te doen. In elke kamer wordt een andere deelvaardigheid geoefend. Na afloop verschijnt in het venster van die kamer een dier, zodat de speler duidelijk ziet welke kamer al bezocht werd. Door het grote aantal woorden, die telkens met een tekening weergegeven en bovendien steeds verklankt worden, stimuleert de webapp ook de woordenschat van kinderen.

Fonemi biedt kinderen oefeningen aan op eigen niveau. Deze oefeningen stijgen in moeilijkheidsgraad. Een pretest per vaardigheid bepaalt op welk niveau een kind start. Kinderen die een vaardigheid nog niet zo goed beheersen, krijgen extra oefeningen. Gerichte feedback per oefening helpt de kinderen stapsgewijs vooruit.

Wil je Fonemi zelf uitproberen in je klas? Neem dan zeker eens een kijkje op de website: www.fonemi.be.

Met dank aan:

Marleen Ost, Linsey Hardyns, Eva Monstrey en Céline Goekint, vier docenten van de lerarenopleiding VIVES campus Brugge ontwikkelden de webapp in samenwerking met vier Brugse basisscholen en de ontwikkelaar Bits of Love, met steun van Smart Education @ Schools (Vlaamse Overheid en IMEC). Educatief conceptadvies kwam van Oetang. Studio Céline verzorgde de illustraties.

Bronnen:

Een gedachte over “Spelen met klanken als voorbereiding op het leren lezen? De nieuwe webapp Fonemi ondersteunt kleuters en kleuterleerkrachten.”

  1. Als kleuterleidster (1e kleuterklas) blijft mijn hart bloeden als ik zie dat schermen worden opgedrongen aan de kleuterschool. We moeten blijven inzetten op samen spelen met de kinderen, bewegen, beleven, buiten genieten, samen doen, elkaar kunnen verdragen, respecteren, communiceren….
    Kinderen hebben op een dag al te veel schermtijd thuis. Ze staan op en zitten al een half uur of langer voor het scherm, in de auto, bij de kapper, in een restaurant, ’s avonds voor en na het eten… doorheen de dag wordt steeds een GSM of tablet aangeboden. Als zoethoudertjes of als ‘leermomentjes’ Is het niet onze taak als kleuterleerkrachten om kleuters te leren spelen en te leren samenspelen.
    In deze tijd waar onthaasten, ontspullen, mindfulness en yoga mensen moet ‘genezen’ bij digi-overbelasting en burn-out… hoe kan dit dan rijmen met het aanbieden van steeds meer digi-ditjes en datjes bij kinderen van amper 2,5 a 6 jaar

    Sorry voor mijn GEEN schermen in de klas… de digisprong wordt thuis wel gemaakt!!! Het samen spelen vaak niet!

    Like

    Beantwoorden

Geef een reactie

Vul je gegevens in of klik op een icoon om in te loggen.

Gravatar
WordPress.com logo

Je reageert onder je WordPress.com account. ( Log uit /  Bijwerken )

Facebook foto

Je reageert onder je Facebook account. ( Log uit /  Bijwerken )

Annuleren

Verbinden met %s

Deze site gebruikt Akismet om spam te bestrijden. Ontdek hoe de data van je reactie verwerkt wordt.