Sterk in STEM! Over het belang van de leerkracht in STEM met kleuters

Onze gastblogster is Stephanie Vervaet, lector wereldoriëntatie en onderzoeker aan het Expertisecentrum Onderwijsinnovatie aan Katholieke Hogeschool VIVES 

STEM is haalbaar en waardevol voor kleuters en heeft daarom terecht langzamerhand zijn plaatsje veroverd in de kleuterklassen. De voorbije jaren was ik bevoorrecht om dit proces te kunnen volgen. Via informele momenten, deelname aan verschillende lerende netwerken en organisatie van talrijke vormingsinitiatieven, ontmoette ik kleuterleid(st)ers die met heel veel goesting en overgave inzetten op STEM. Vanuit mijn rol als docent aan de hogeschool werkte ik ook samen met heel wat leraren-in-opleiding die hun beste beentje voorzetten om STEM in te passen in hun stage of eindwerk. Ik deel hier graag mijn belangrijkste bevindingen.

STEM verruimt de ontwikkelingskansen van kleuters   

Een eerste bevinding richt zich op de meerwaarde van STEM, het waarom van STEM in de kleuterklas. STEM sloop het onderwijsveld binnen vanuit een maatschappelijke nood: de doorstroom van jongeren naar STEM-opleidingen en -beroepen ter ondersteuning van onze kenniseconomie. Maar onderwijs gaat uiteraard over veel meer dan het voorbereiden op de arbeidsmarkt. Wat STEM betreft, willen we dat kinderen op lange termijn uitgroeien tot STEM-geletterde burgers die zich staande kunnen houden in een snel evoluerende maatschappij. Maar getuigenissen vanuit de praktijk wijzen op nog een belangrijke meerwaarde van STEM met kleuters: “Als je ziet, wat het met je kleuters doet …”, kreeg ik telkens te horen als motivatie om ten volle in te zetten op STEM in de klaspraktijk. 

STEM spreekt vaardigheden en attitudes aan, die voordien misschien eerder onderbelicht bleven, zoals exploratiedrang, technisch vernuft, ondernemingszin, doorzettingsvermogen, … Bovendien worden kinderen binnen STEM aangespoord om op een concrete en actieve wijze aan de slag te gaan met inhouden die vaak abstract zijn, zoals bijvoorbeeld wiskundige inhouden in verband met meten en vergelijken. Het oplossen van STEM-problemen kan kinderen prikkelen om zichzelf te tonen, en bijvoorbeeld hun beperkte spreekdurf te overkomen. STEM kan kleuters dus helpen groeien in hun betrokkenheid, hun welbevinden en zelfs hun eigenwaarde, en op die manier een hefboom betekenen voor hun ontwikkelingskansen (STEM voor de BASIS, 2016). 

De leerkracht is de drijvende kracht voor STEM met kleuters

Ten tweede is het duidelijk dat STEM staat of valt met de leerkracht. Opdat bovenstaande meerwaarde van STEM kan gecreëerd worden is een soort grondhouding vereist van de kleuterleid(st)er. Deze grondhouding houdt in dat je je durft op sleeptouw laten nemen door de kleuters enerzijds en de (fysische) wereld die ons omringt anderzijds. We vinden hiervoor twee aanknopingspunten in de kleuterklas, die tegelijkertijd vanuit praktijkervaringen ook voorwaarden blijken te zijn om STEM vorm te geven met kleuters: (1) kleuters rijke ervaringskansen bieden en hierop verder bouwen, en (2) kleuters hun zelfsturing bevorderen. Zo getuigen leraren-in-opleiding en STEM-coaches in het werkveld dat er grote verschillen merkbaar zijn tussen klasgroepen, niet zozeer op basis van leeftijd, maar bovenal op basis van de mate waarin kleuters het gewoon zijn om zaken zelf te mogen in vraag stellen, uitzoeken, uitproberen, … STEM start dus in het dagelijkse klasgebeuren. 

STEM wordt boven alles gekenmerkt door een didactische aanpak. Als leerkracht creëer je een krachtige speel- en leeromgeving waarbinnen kleuters uitdagingen aanpakken door te onderzoeken, ontwerpen, optimaliseren en wiskunde toe te passen (geïntegreerd en probleemgecentreerd onderwijs, volgens Knipprath, De Cock, Dehaene, & Van Petegem, 2018). Het is hierbij cruciaal om vertrouwen te hebben in het eigen kunnen en het kunnen van de kleuters. Vier pijlers bieden hierbij didactische ondersteuning. Deze pijlers staan nauw in verband met elkaar en spelen continu een rol doorheen een STEM-praktijkvoorbeeld (Dejonckheere, Vervaet, & Van De Keere, 2016): 

Een STEM-praktijkvoorbeeld van kleuterleidster Cassandra Maene (Sint-Lodewijk, Deerlijk)

Op school wordt een moestuin ingericht. De kleuters zaaien zaadjes. De leidster vertelt de kleuters dat de vogels hun zaadjes lekker vinden. Ze vraagt hen welke oplossingen ze kunnen bedenken om de vogels weg te houden bij de zaadjes. Ze noteert hun ideeën op een groot blad papier, waarbij de kleuters onder haar begeleiding de verschillende mogelijke oplossingen bespreken. Uiteindelijk kiezen de kleuters voor ‘een systeem om de vogels af te schrikken’. Ze willen dit realiseren via beweging, en eventueel geluid. 

De kleuters maken individueel een tekening van hun idee voor een ‘vogel-afschrik-systeem’. De leidster gaat langs bij de kleuters en laat hen hun concrete ideeën verwoorden met behulp van hun tekening. Vervolgens gaat iedere kleuter individueel aan de slag met zijn of haar ontwerp. De leidster stimuleert de kleuters om elkaar te helpen door de kleuters hun ontwerpen veelvuldig te laten uittesten (bv. Hoe blijft het overeind?, Wat beweegt er?, …). Zo wisselen de kleuters ideeën uit om hun ontwerpen te verbeteren, en zoeken ze daarbij naar antwoorden bijvoorbeeld over ‘geluid maken’.

Wanneer alle ‘vogel-afschrik-systemen’ klaar zijn, krijgen ze een plaatsje in de schooltuin. De kleuters nemen waar of hun systeem beweegt, opvalt, geluid maakt, … Eenmaal terug binnen nemen de kleuters er terug hun ontwerptekening bij en bespreken ze een laatste keer met zijn allen hun verschillende ontwerpen en realisaties: ‘Hoe werkt hun oplossing?’ ‘Wie is tevreden?’, ‘Wie ontwierp een andere oplossing dan eerst bedacht?’, … 

De daaropvolgende dagen houden de kleuters nauwlettend in de gaten of ze erin geslaagd zijn om de vogels weg te houden bij hun zaadjes … 

Meer inspiratie vind je in mijn boek:

Sterk in STEM. Inspiratiegids voor het kleuteronderwijs. 

Graag bedank ik nog eens alle kleuterleid(st)ers(-in-opleiding) die mij geïnspireerd en gemotiveerd hebben vanuit hun passie voor jonge kinderen, voor STEM, voor onderzoekend leren, … om dit boek uit te werken tot een veelzijdige inspiratiegids. 

Stephanie Vervaet

Bronvermelding: 

2 gedachtes over “Sterk in STEM! Over het belang van de leerkracht in STEM met kleuters”

  1. Pingback: STEM in de kleuterklas, dat is exploreren en problemen oplossen | Kleutergewijs
  2. Pingback: STEM-onderwijs versterken via digitale verrijking | Kleutergewijs

Plaats een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te bestrijden. Ontdek hoe de data van je reactie verwerkt wordt.