Kleine acties met grote effecten: van ouderbetrokkenheid naar ouder-schoolsamenwerking in 2020

Elk jaar hetzelfde liedje: “Wat is jouw goed voornemen voor het nieuwe jaar?” Maar dacht je ook al na over goede voornemens in de klas en op school? Over kleine acties met grote effecten? Nee? Laten we het bij deze overgang van oud naar nieuw dan even hebben over ‘ouder-schoolsamenwerking’…

Van ‘ouderbetrokkenheid’ …

Vaak verstaan we onder ‘ouderbetrokkenheid’ allerlei verwachtingen die de school tegenover de ouders heeft, bv. aanwezigheid op een oudercontact, briefjes nalezen en invullen, een handje toesteken bij het schoolfeest,… Deze verwachtingen worden vaak niet expliciet meegedeeld: men verwacht van ouders dat ze dit zelf aanvoelen en er dus ook ‘correct’ naar handelen. Zij die niet aan deze ‘norm’ voldoen worden al snel bestempeld als niet betrokken bij de schoolloopbaan van hun kind (De Mets, Peleman, Seghers, Vervaet, & Van Laere, 2018). 

Toch blijkt uit onderzoek dat een niet-betrokken ouder eigenlijk niet bestaat: ouders willen het beste voor hun kind en willen betrokken zijn bij hun opvoeding en schoolloopbaan. Alleen uit die betrokkenheid zich soms op andere manieren, bv. aan de poort staan en kijken hoe het kind zich op de speelplaats gedraagt, bezorgd zijn omdat de kleuter een eerste keer op schoolreis gaat,… in plaats van actieve deelname aan een oudervergadering.

Het is niet omdat ouders niet naar het oudercontact komen dat ze niet geïnteresseerd zijn in de schoolloopbaan van hun kind. Het is niet omdat ouders geen vragen stellen, dat ze geen vragen hebben. Het is niet omdat…  Door van ouders te verwachten dat zij participeren volgens de voorwaarden die de school gesteld heeft, vaak vanuit ‘middenklassedenken’, creëren we een vorm van ouderbetrokkenheid die niet altijd constructief is: er dreigt een mismatch te ontstaan tussen de noden van de ouders en die van de school. Enkel wanneer men op maat van een diversiteit aan ouders werkt (financieel, cultureel, sociaal) zal men de sociale ongelijkheden tussen ouders kunnen uitdagen in plaats van bevestigen (De Mets et al., 2018).

… naar ‘ouder-schoolsamenwerking’

Laten we het daarom eens hebben over ‘ouder-schoolsamenwerking’. Dit begrip focust op de wederkerigheid van de relatie, de wederzijdse dialoog. Scholen en ouders zijn partners van elkaar en de school denkt na over hoe ze ouders in hun ouderrol kunnen herkennen, erkennen en waarderen. Scholen en ouders beluisteren elkaars noden en verwachtingen, vanuit wederzijds respect en vertrouwen, om van daaruit in te zetten op een goede ouder-schoolsamenwerking (De Mets et al., 2018). En dit is niet onbelangrijk, want een goede ouder-schoolsamenwerking draagt bij tot een succesvollere schoolloopbaan bij kinderen (Fukkink & Oostdam, 2016; Pameijer, 2010; Van den Branden, 2017).

Start met een bevraging van jouw ouders en neem ook de collega’s mee  

Je boekt pas echt goede resultaten, wanneer je vertrekt vanuit een bevraging. Zo ondervonden leerkrachten in het AMIF-project ‘Proeftuinen duurzame kwalitatieve kleuterparticipatie via ouderbetrokkenheid’ (De Mets et al., 2018). Daarbij gaat het zowel om de ouders als om de leerkrachten. Beide partijen hebben namelijk specifieke percepties over elkaar die niet altijd correct zijn. Pas wanneer die kloof overbrugd is en er wederzijds vertrouwen is, kan de samenwerking beginnen. 

Aan de slag met de ‘12 sleutels’

Vele proeftuinen uit het AMIF-project gingen aan de slag met de ‘12 sleutels’, opgesteld door ouders zelf (Fondation Roi Baudoin, 2013):

1. Begin bij het elementaire: glimlachen, goedendag en respect.
2. Denk na in en handel vanuit het (school)team. Een aanpak die gedragen wordt door het team heeft meer kans op slagen.
3. Neem de families zoals ze zijn, daar waar ze zijn. Het is belangrijk dat elk kind voelt dat zijn familie erkend wordt door de school.
4. Het is aan de school om de stap naar ouders te zetten, want ouders ervaren soms drempels om de gewenste dialoog te realiseren (verlegenheid, het onvoldoende beheersen van de taal, niet weten wat er van hen verwacht wordt,…).  
5. Creëer banden alvorens er moeilijkheden opduiken. Maak van het inschrijvingsmoment, vaak het eerste contact met de school, een ontmoetingsmoment. Faciliteer uitwisseling en ontmoeting en laat ruimte om ervaringen en onzekerheden te delen, vanuit een positie van gelijkwaardigheid.
6. Geef voorrang aan mondelinge contacten en visuele ondersteuning. Moedig je ouders aan om zich uit te spreken? Krijgen ouders voldoende kansen om jou informeel te ontmoeten, bv. aan de schoolpoort, of is er een open onthaal? Weten ouders wat er in de klas gebeurt? Krijgen zij foto’s en filmpjes uit de klas te zien? Organiseer je soms ouder-kindactiviteiten in de klas, zodat ouders de klas kunnen beleven en hun kind binnen deze context leren kennen? Is er op jouw school een fotomuur, waardoor ouders weten bij wie ze terecht kunnen met bepaalde vragen? Zet je talige oefenkansen voor de ouders op, bv. tijdens een wenmoment voor kleuters? Maak je bij schriftelijke communicatie gebruik van (duidelijke) pictogrammen en klare taal, zonder te simplificeren?
7. Overstijg de taaldrempels. Bij formele contacten zoals oudercontacten kan het van belang zijn om tolken of brugfiguren in te zetten. Voor dagelijkse contacten kan je de kinderen, andere ouders of vrijwilligers met dezelfde moedertaal, aanmoedigen om te tolken. Wanneer je het als school belangrijk vindt dát het gesprek met ouders gevoerd wordt en dát er dialoog is, dan zal taal op de tweede plaats komen.   
8. Expliciteer het impliciete. Tussen twee verschillende culturen is dialoog onontbeerlijk. Als leerkracht beschouwen we onze verwachtingen al snel als ‘normaal’ en voor de hand liggend. Het is dan ook noodzakelijk om verwachtingen aan ouders uit te leggen en om de normen die specifiek zijn voor het schoolsysteem zichtbaar te maken.
9. Heb aandacht voor de vaders. Het is belangrijk om niet alleen een vertrouwensrelatie op te bouwen met moeders, maar ook met vaders. Vaders kunnen andere informatie doorgeven over hun kind dan moeders, en dit mannelijk perspectief kan ook jouw kennis en visie over de kleuter verrijken. Er bestaat natuurlijk geen kant-en-klaar recept om vaders evenveel bij het schoolgebeuren te betrekken als moeders en je hebt dit als leerkracht ook niet allemaal zelf in de hand. Als school kan je er wel alles aan doen om vaders zoveel mogelijk te betrekken door jouw strategieën ten opzichte van ouders te diversifiëren. Stel jezelf vragen als: Breng ik evenveel tijd door met vaders als met moeders? Verstuur ik ooit uitnodigingen (voor een klasbezoek, activiteiten,…), specifiek voor vaders? …
10. Vermeerder het aantal toegangspoorten. Zorg voor meer informele overlegmomenten en creëer kansen om elkaar te ontmoeten in een ontspannen, gezellige sfeer. Nodig ouders uit voor een feestje, een klasuitstap, een koffie- of theemoment, ouder-kindactiviteiten in de klas,… Dergelijke activiteiten bevorderen niet alleen het contact tussen leerkracht en ouders, maar ook tussen ouders onderling.
11. Smeed banden met de omliggende organisaties. Ouders zijn niet alleen vader of moeder van het kind, ze wonen ook in de buurt, ze zijn mogelijk lid van een lokale vereniging of sportclub, ze volgen misschien taalcursussen bij lokale organisaties,… Deze organisaties kunnen aan scholen bijkomende expertise aanleveren, bijvoorbeeld over contexten van armoede, sociale uitsluiting,… Anderzijds kan samenwerking met de omliggende organisaties (bibliotheken, Huis van het Kind, centra voor basiseducatie, Samenlevingsopbouw, sportdiensten,…) deuren openen voor gezinnen om bijvoorbeeld uit een sociaal isolement te komen. Klasse ontwierp een handige buurtkaart om de instanties uit jouw schoolomgeving in kaart te brengen om zo een lokaal netwerk uit te bouwen.
12. Maak van de tijd een bondgenoot. We moeten realistisch zijn, want niet alles wat we willen bereiken is meteen haalbaar. Zet beetje bij beetje een stap vooruit en verheug je bij elke stap die je zet. Het is beter om haalbare doelen voorop te stellen dan te dromen van een illusoire werkelijkheid zonder uitkomst.

Beste mensen met een hart voor onderwijs en kinderen,
Een nieuw decennium is gestart. Laten we er samen iets moois van maken!

P.S.: Met welke tips ga jij aan de slag in 2020?

Leestips:

De Mets, J., Peleman, B., Seghers, M., Vervaet, V., & Van Laere, K. (2018). Warm, welkom en wederkerig. Naar een goede ouder-schoolsamenwerking. Inspiratieboek voor kleuteronderwijs. Gent: VBJK / SDL / UGent.

Fondation Roi Baudoin. (2013). Ecoles maternelles et familles en situation de précarité. Ensemble pour accompagner l’enfant dans son parcours scolaire. [online publicatie].

Overige bronnen:

Fukkink, R., & Oostdam, R. (2016). Onderwijs en opvoeding in een stedelijke context: Van startbekwaam naar stadsbekwaam. Bussum, Nederland: Coutinho.

Pameijer, N. (2012). Samen sterk: ouders en school. Leuven: Acco.

Van den Branden, K. (2017). Onderwijs voor de 21ste eeuw. Leuven: Acco.