Rond zelfsturing aan de slag? Samen met ouders natuurlijk!

Onze gastbloggers zijn Lien Ooghe, Sanne Feryn en Michèle De Groote (Odisee)

Amelia kan tijdens een kringgesprek moeilijk wachten op haar beurt: ze roept het antwoord wanneer een andere kleuter nog aan het woord is. Ook in de rij is ze heel ongeduldig; want ‘Juuuuf, ik vind wachten niet leuk!’. 
Zou dit voor Amelia ook thuis moeilijk zijn? Welke ervaringen hebben mama en papa? Wat werkt volgens hen wel en wat werkt niet? 

Vanaf de eerste schooldag leer jij je kersverse kleuters steeds wat beter kennen. Door samen te spelen, te vertellen en hen te observeren, valt je ook meer en meer op over de zelfsturing van de kleuters uit je klas. Zo heeft Amelia het nog moeilijk met het controleren van haar impulsen en vergeet Ahmed regelmatig wat hij in de gang ging halen.

Wat begrijpen wij onder zelfsturing? 

Om in het dagelijks leven doelgericht te kunnen functioneren, moeten we ons gedrag kunnen sturen. Deze vaardigheid (zelfsturing) is afhankelijk van denkprocessen, namelijk van executieve functies (EF). EF zijn een set van cognitieve functies die belangrijk zijn voor doelgericht sociaal gedrag en presteren op school. Binnen deze parapluterm kunnen we drie basiscomponenten onderscheiden: impulscontrole (ook wel eens inhibitie genoemd), werkgeheugen en cognitieve flexibiliteit.

Meer lezen? https://www.ef-bril.be/kleuteronderwijs/executieve-functies

Als leerkracht merk je zelf vaak veel op, maar heb je er ook al aan gedacht ouders te betrekken in deze boeiende zoektocht naar wat voor welke kleuter werkt? 

Ouders en zelfsturing

Het zal je niet verbazen dat de manier waarop ouders met hun kleuter omgaan, de EF-ontwikkeling beïnvloedt. Zo heeft het samen spelen met de ouder of samen praten over de afgelopen schooldag een goede invloed op de zelfsturing van kinderen. 

Maar ook een goede samenwerking tussen de school en de ouders heeft een positief effect. Zo bevordert regelmatig contact tussen ouders en de school de zelfsturing van kleuters. 

We weten dus dat ouders én de ouder-schoolsamenwerking een grote impact kunnen hebben op de EF-ontwikkeling van kinderen. Bovendien beschouwen we ouders als gelijkwaardige partners. Dan is het niet meer dan logisch ouders ook te betrekken wanneer we het over zelfsturing hebben, toch? 

In wat volgt geven we jullie een aantal tips om met ouders aan de slag te gaan rond de zelfsturing van hun kleuter. Enerzijds kan het belangrijk zijn ouders te informeren of te betrekken, anderzijds kunnen ouders ook een sterke bron van informatie en inspiratie zijn.

Echt luisteren naar ouders 

Besef dat informele momenten met ouders ertoe doen. Spreek ouders bijvoorbeeld aan de schoolpoort wanneer je een fijn zelfsturend momentje bij hun kleuter opmerkte. ‘Fatma moest vandaag even wachten aan het toilet, ze deed dat super goed!’

Luister daarnaast goed naar wat ouders jou vertellen en probeer EF-vragen te herkennen. Ouders stellen je uiteraard niet de vraag: “Max heeft problemen met zijn impulscontrole, wat kan ik doen om externe prikkels te weren?”. 
In hun verhalen en concrete vragen kan je echter vaak wel EF-vragen ontdekken. Wie weet, vertelt een ouder je tijdens het oudercontact wel: “Als ik Sara haar sokken, broek, t-shirt en trui laat halen, vergeet ze altijd wel iets mee te brengen…”.

Onbewust stelt de ouder hier een vraag over het werkgeheugen van Sara. Hoe ga je met zo’n verhalen en vragen aan de slag?

1. Luister, vraag door en link de vraag van de ouders aan EF.

Heeft Sara dit ook wanneer ze slechts één of twee kledingstuk(ken) moet halen? Sara vindt het dus moeilijk om alles te onthouden? Is dit enkel bij het aankleden of merk je dit ook op andere momenten? Maak je je hier zorgen over?…

2. Stel de ouders gerust door dit ontwikkelingspsychologisch te duiden én erken de ouders en hun bezorgdheid.

Ik begrijp je bezorgdheid, al is het zeker normaal dat kinderen van vier jaar nog zaken vergeten, zeker wanneer ze misschien afgeleid worden door de televisie of een broer of zus. 

3. Ga samen op zoek naar mogelijke antwoorden of hulpbronnen. De stem van de ouders en van de leerkracht zijn in dit zoeken evenwaardig.

Hoe ga je hier nu thuis mee aan de slag? Wat moet Sara zeker kunnen onthouden volgens de ouders? Kunnen we een foto van de kousen gebruiken als herinnering voor Sara?… 

4. Werk mogelijke acties sámen uit. Vertrek zoveel mogelijk vanuit wat ouders thuis al doen, en wat voor hen haalbaar lijkt. 

We kiezen ervoor om te starten met twee kledingstukken. We oefenen eerst op de sokken en de broek. Mama en papa proberen de tv uit te zetten wanneer ze Sara vragen haar kleren te halen. Ook in de klas zal de juf aan Sara vragen om twee dingen uit de gang mee te brengen. 

Executieteteviaeve watte? 

Executieve functies, zelfsturing, impulscontrole… wat een moeilijke termen! Als je met ouders in gesprek wil gaan over de zelfsturing van hun kleuter, is het belangrijk begrijpbare taal te gebruiken. Anderzijds is het ook niet te bedoeling om de zaken gemakkelijker voor te doen dan ze eigenlijk zijn. Weeg en wik je woorden daarom goed. 

Wat dacht je van deze beschrijvingen van het werkgeheugen?

• Kunnen onthouden wat je moet doen
• Verschillende stapjes kunnen onthouden 
• Alles op een rijtje houden

Sara vindt het dus nog moeilijk 4 kledingstukken te onthouden wanneer ze naar de andere kamer gaat?

Daarnaast kan je ook gebruik maken van filmpjes, foto’s of pictogrammen om aan ouders visueel duidelijk te maken waarover je het hebt. 

Zet zelfsturing eens centraal tijdens een oudercontact

Plaats EF tijdens een of meerdere oudercontacten in de kijker. Dit kan je onder andere doen via een mini-EF-vragenlijst met maximum 5 EF-vraagjes in eenvoudige taal en/of in meerdere talen. Vul de vragen als leerkracht in en laat de ouders hetzelfde doen. Geef deze vragenlijst op voorhand mee met de ouders of laat dit invullen aan het begin van het oudercontact. 

Het invullen van de vragenlijst kan aanleiding geven tot een interessant gesprek over de zelfsturing van de kleuter thuis én op school. Zien jullie gelijkenissen en verschillen? Hoe gaan de ouders om met bepaalde uitdagingen? Wat kunnen jullie leren van elkaar? 

Welke EF-vraagjes kan je zoal stellen? Hieronder enkele voorbeelden: 

• Mijn kleuter maakt af waar hij aan begonnen is (ja – soms – nee). 
• Mijn kleuter kan geconcentreerd spelen (ja – soms – nee).
• Mijn kleuter is snel afgeleid (ja – soms – nee). 

Tip: De redactie van het multimediale communicatieplatform Klasse werkte een algemene ouderkijklijst in verschillende talen uit. Laat je zeker inspireren!

Communiceren met ouders in andere talen: download vertaalfiches

Met filmpjes aan de slag

Naast een vragenlijst kun je ook filmpjes of foto’s maken van de kleuters waarin een bepaalde EF duidelijk te zien is (bijvoorbeeld een kleuter die al dan niet geconcentreerd aan een taakje werkt). Ouders vinden het heel fijn om op die manier wat meer informatie te krijgen over wat er precies in de klas gebeurt.

Bespreek wat de ouders zien en wat jij ziet. Vertrek vanuit positieve observaties en focus voldoende op wat de kleuter wél al kan. Zorg ervoor dat de ouders de filmpjes thuis ook nog eens kunnen bekijken, niets leuker dan samen met hun kleuter naar een filmpje uit de klas kijken! 

Nog meer inspiratie nodig?

Er zijn nog heel wat meer acties die je, samen met ouders, kan ondernemen. In ons nieuwe boek “Kleuters laten groeien in executieve functies. Hoe? Zo! Zet je EF-bril op. Praktijkboek.” spenderen we een volledig hoofdstuk aan het samenwerken met ouders. We baseerden ons voor dit hoofdstuk op heel wat literatuur, goede voorbeelden en een proefproject dat we liepen samen met basisschool De Nieuwe Arend in Aalst.

Het boek is vanaf half september verkrijgbaar bij uitgeverij LannooCampus.

Meer weten over ons project? Neem dan zeker een kijkje op onze website: https://www.ef-bril.be/

Literatuur / meer lezen?

• Callaert, J. (2020). Kleine acties met grote effecten: van ouderbetrokkenheid naar ouder-schoolsamenwerking in 2020. Kleutergewijs. Digitaal te raadplegen op https://kleutergewijs.wordpress.com/2020/01/08/kleine-acties-met-grote-effecten-van-ouderbetrokkenheid-naar-ouder-schoolsamenwerking-in-2020/.
• Creten, P. (2019). Geef ouderparticipatie op school een boost: 9 ideeën. Klasse. Digitaal te raadplegen ophttps://www.klasse.be/178517/ouderparticipatie-concentratieschool-boost-tips/.
• De Mets, J., Peleman, B., Seghers, M., Vervaet, V. & Van Laere, K. (2018). Warm, welkom en wederkerig. Naar een goede ouder-schoolsamenwerking. Inspiratieboek voor kleuteronderwijs. Gent: VBJK/SDL/Ugent.
• Feryn, S. (2021). Kleuters laten groeien in executieve functies. Hoe? Zo! Zet je EF-bril op. Praktijkboek.Leuven: LannooCampus.
• Valcan, D.S., Davis, H. & Pino-Pasternak, D. (2018). Parental Behaviours Predicting Early Childhood Executive Functions: a Meta-Analysis. Educational Psychology Review, 30, 607-649.

Bron van de centrale foto: https://www.warren.af.mil/News/Features/Article/636106/after-hours-childcare/ (gemaakt door U.S. Air Force photo by Airman 1st Class Malcolm Mayfield)