Belonen kan averechts werken

Geef een kleuter een opzichtig certificaat voor een tekening van dertien in een dozijn en hij verliest zijn interesse in tekenen. De kans dat hij de volgende keer spontaan naar de kleurpotloden grijpt, is kleiner dan wanneer hij geen beloning had gekregen. Je zal nog maar eens met de beste bedoelingen een trofee maken.

 

Intrinsieke motivatie is beter dan extrinsieke

De beste motivatie volgens de zelfdeterminatietheorie is de intrinsieke motivatie: Als we iets leuk of boeiend vinden, richten we er ons graag op, zetten we langer door en willen we het ook goed doen. Maar remmen voor een verkeersdrempel of zwijgen als een ander kindje aan het woord is doe je niet voor je plezier. Het besef dat een opdracht of een regel zinvol zijn, is gelukkig een goede tweede op de motivatieladder, ook al is het een vorm van extrinsieke motivatie.

Andere vormen van extrinsieke motivatie oefenen druk uit en werken veel minder. Dat een gevoel van schaamte of schuld niet echt een prima motivatie is, voelt iedereen wel aan. Weinig leerkrachten rekenen daar op om een kind in de juiste richting te sturen. Maar beloningen of straffen in het vooruitzicht stellen is een vorm van extrinsieke motivatie die we wel nog vaak tegenkomen in onze scholen. Zeker voor belonen geldt dat. Vaak denken leerkrachten zelfs dat ze het horen te doen.

 

Extrinsieke motivatie kan de intrinsieke schaden

Volgens de cognitieve dissonantietheorie ondermijnen beloningen de intrinsieke motivatie. Daarna doe je datgene waarvoor je beloond werd niet meer zo graag uit jezelf. Beloningen als vergif dus. We bereiken ermee het omgekeerde van wat we beogen.

In mijn kleuterhoofd zou het zo werken. Als de leerkracht mij beloont omdat ik zomaar wat getekend heb of in stilte heb zitten puzzelen, is er stront aan de knikker. Tekenen of puzzelen zijn niet koosjer. Het moeten activiteiten zijn die een normale kleuter niet doet. Anders zou toch niemand me er voor belonen.

Leerkrachten die belonen uit vrije wil, denken goed te doen, maar doen er eigenlijk kwaad mee. De Sinterklaas leerkracht bekrachtigt de puzzelende kleuter niet. Integendeel, hij zorgt er voor dat die het stom begint te vinden.

 

Beloningen werken in bepaalde omstandigheden wel

Zoals zo vaak moeten we opletten met veralgemeningen. Soms draaien beloningen toch goed uit. Uit een recente grote reviewstudie van Cesaroli, Ford en Nicklin over de wisselwerking tussen intrinsieke en extrinsieke motivatie blijkt dat beloningen best werken als de taak niet aantrekkelijk is en als de hoeveelheid geleverd werk belangrijker is dan de kwaliteit ervan. Als je je bord spruitjes leeg eet, gaan we samen een spel spelen. Merk op dat zowel de prikkel als het verwachte gedrag duidelijk zijn, net als het verband tussen de twee. Als je dit doet, dan gebeurt dat.

Beloningen die werken als de opdracht saai is en de kwaliteit van het geleverde werk er niet toe doet, dat klinkt als een zwaktebod. Een, voor ons als leerkrachten is de kwaliteit van het werk van de kleuters wel belangrijk en twee, we geloven dat wat we de kleuters aanbieden boeiend is. Hoewel, het kan. Neem dit voorbeeld:

Als je elke dag je kine-oefeningetjes doet, zal je gauw terug kunnen stappen en met de andere kinderen ravotten op de speelplaats.

Hoewel, de leraar of ouder die zoiets zegt, tast de grens af tussen een beloning in het vooruitzicht stellen en de zin van de oefeningen duidelijk maken, waarbij die laatste insteek te verkiezen is.

 

Zelfs als kleuters iets van meet af aan boeiend vinden, kan belonen nog altijd baten

Nu wordt het interessant voor ons als leerkrachten. Het gaat hier om situaties waarbij er maar beloond wordt als de prestatie afgerond en op niveau is en waarbij de beloning niet van meet af aan in het vooruitzicht gesteld is. Gemeende lof voor een knappe tekening waaraan een kleuter lang en met veel zorg gewerkt heeft, kan de intrinsieke motivatie zelfs verhogen. De kleuter maakte niet met opzet een mooie tekening om de pluim op te strijken, maar ze kwam wel uit de lucht neergedwarreld. In dat geval kan de kleuter zichzelf als een goede tekenaar beginnen zien of als iemand die graag en goed puzzelt. Je kan je de vraag stellen of dit nog belonen is. Het titeltje had net zo goed: lovende feedback werkt, kunnen zijn.

 

Lovende of belonende feedback pakt best als de kleuter dat kompas nodig heeft  

Veel gedrag leidt automatisch tot beloning. Elke kleuter ziet dat zijn puzzel klopt. Dat is een beloning op zich en die houdt op een natuurlijke manier verband met de taak. Als een kleuter overeind blijft op twee wielen hoeft hij eigenlijk geen applaus om fier te zijn op zijn rijkunsten. Recht blijven of snel een bocht kunnen nemen volstaat. Hij is fier op zijn prestatie, op wat hij kan, op zichzelf, zelfs als niemand het gezien heeft. Als leerkrachten zouden we de eersten moeten zijn om te geloven in de krachtige beloning van iets geleerd of ontdekt te hebben in al zijn puurheid.

Maar soms weet een kind of een volwassene niet uit zichzelf of hij goed of juist gehandeld heeft. Een externe bron zoals de leerkracht kan dan opheldering geven.

Wat een mooie tekening. Ik herken meteen de prins uit het boek. Je hebt de kleuren van zijn kostuum heel nauwkeurig overgenomen.

Eigenlijk gaat het hier om informatie over de overeenstemming tussen het gepresteerde en het beoogde. Wat komt overeen? Wat kon beter en hoe? In de praktijk krijg of geef je nooit zuiver neutrale feedback, maar is die altijd gemixt met lof of kritiek op de persoon die de prestatie geleverd heeft. Zo mengen we waardering met advies over wat nog beter kan en zal de kleuter zich uitgedaagd voelen om de volgende keer ook de verhoudingen te doen kloppen zonder daarbij zijn zin in tekenen te verliezen.

 

Wat moet ik hier nu mee?

1 De basisregel is simpel: wakker de intrinsieke motivatie aan. Kinderen die iets graag doen, willen er uit zichzelf over leren. Waar dat toch niet kan, maak dan duidelijk wat de zin ervan is. In de kleuterschool zal je zelden die toer op moeten gaan, want alles wat we daar leren is toch boeiend?

2 Wees spaarzaam met beloningen. Gemeende lof in homeopathische dosis aangelengd met veel feedback motiveert kleuters en ook andere mensen. De kleuter leert wat hij juist gedaan heeft en wat nog beter kan. Wie weet leert hij zo dat hij een geboren tekenaar is, iemand die uit vrije wil ideeën in beelden vertaalt en als hij er op oefent er nog beter in zal worden, of dat hij iemand is die heel lief is voor de nieuwkomer en haar op haar gemak stelt.

3 En misschien moet je ook iets laten. Uit onderzoek blijkt dat leraren in opleiding en startende leraren graag gezien willen worden door hun leerlingen. Ook meer ervaren leerkrachten, inclusief docenten, herkennen dit bij zichzelf. Het verklaart wellicht waarom velen van ons gedrag belonen, ook wanneer het niet opportuun is. Moeten die wedstrijd en die prijs voor die moeilijke oefening echt? Wie gebeten is om te weten hoeft geen aas.

 

meer lezen:

Cesaroli, C; Ford, M & Nicklin, J. (2014) Intrinsic and extrinsic incentives jointly predict performance: a 40-year meta-analysis. Psychological bulletin. 140 (4), 980-1008.

Sutherland, Stewart (2007) Irrationaliteit. Nieuwezijds – Amsterdam. (over de nefaste kanten van belonen)

Vansteenkiste, M., Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2008). Self-determination theory and the explanatory role of psychological needs in human well-being. In L. Bruni, F. Comim, & M. Pugno (Eds.), Capabilities and happiness. Oxford, UK: Oxford University Press.