‘Het potje mag niet overkoken.’ Over de emotionele arbeid van de kleuterleraar.

Laat een zoekmachine maar eens afbeeldingen zoeken bij de trefwoorden ‘kleuterjuf’ of ‘kleutermeester’. Je krijgt foto’s te zien van een relaxte vrouw of man te midden van een groep kleuters. Hij/zij komt met de glimlach naar school, blijft altijd rustig en kalm en treedt steeds uitnodigend en betrokken in interactie met kinderen, ouders en collega’s. Het behoort tot de professionaliteit van de kleuterleraar om de eigen emoties te kunnen reguleren, ook in uitdagende situaties. Daarbovenop moet de kleuterleraar ook de emotieregulatie van de kinderen ondersteunen, moeilijke gesprekken aangaan met ouders, de groep aansturen, responsief-sensitief reageren op kleuters… kortom het gaat om een job die heel wat emotionele arbeid vergt. Als we aan dat facet van de job meer aandacht en erkenning geven, dan komt dat niet alleen onze kleuterleraren, maar ook onze kleuters ten goede.

Emotionele arbeid

Emotionele arbeid is werk waarbij er verwachtingen zijn op vlak van emoties. De term verwijst naar de mate waarin het uiten en onderdrukken van emoties wordt gezien als vereist bij de functie-uitoefening (Erickson en Wharton, 1997). Het werk vraagt inspanning om binnen het contact met anderen de gepaste of vereiste emotionele expressie te tonen (Hochschild, 1983). Er zijn heel wat beroepen die emotionele arbeid vragen en kleuterleraar is daar zeker een van. Authentiek zijn en op een gepaste manier in interactie treden vraagt heel wat energie en communicatievaardigheid.

Emotionele uitputting en interactiekwaliteit

Verschillende studies laten zien dat er een link is tussen emotionele arbeid, emotionele uitputting en de interactiekwaliteit met de kinderen (Ansari et al., 2020; Brown et al., 2018). Het klink herkenbaar: als je zelf emotioneel uitgeput bent, dan weegt dit op jouw interactiekwaliteit met de kinderen. Je staat minder open om echt te luisteren en goed in te spelen op wat kleuters aanbrengen. Net die interactiekwaliteit is cruciaal voor goed kleuteronderwijs. Emotionele uitputting voorkomen, draagt dus bij tot sterk kleuteronderwijs.

Welke factoren dragen bij tot emotionele uitputting van de kleuterleraar? Schaack et al. (2020) wijzen op deze aspecten: een gebrek aan controle over het eigen werk, een gebrek aan collegiale relaties, moeilijkheden ervaren bij het inspelen op gedragsproblemen.

Samen krachtig

Gelukkig zijn er elementen die we kunnen versterken om samen sterk te staan tegen emotionele uitputtig:

Erken de emotionele arbeid van het beroep en reflecteer erover: Inzicht hebben in het mechanisme van emotionele arbeid, emotionele uitputting en dat dit kan leiden tot een verminderde interactiekwaliteit met de kleuters en burnout is een belangrijke eerste stap. Beginnende leerkrachten zijn niet altijd even goed voorbereid op de emotionele vereisten van de job. Reeds in de lerarenopleiding dient er aandacht aan geschonken te worden en beginnende leerkrachten hebben daarbij zeker ondersteuning nodig. Een dagboekmethode en reflectie kunnen daarbij krachtige instrumenten zijn (Horner et al., 2020).
Zet in op emotieregulatie: Hoe beter leerkrachten de eigen emoties kunnen reguleren, en de emotieregulatie van kinderen kunnen ondersteunen, hoe positiever het klasklimaat.
Zet in op zelfzorg: Volgens Baker (2020) zou zelfzorg bij beginnende leraren een integraal deel moeten uitmaken van elke dag. Enkele strategieën van zelfzorg (Cardinal & Thomas, 2016): zelfkennis uitbouwen, de eigen competenties verder ontwikkelen, tijd maken voor belangrijke relaties, zorg dragen voor je eigen mentale behoeften… Op Kleutergewijs verscheen eerder al dit bericht over ‘zorgen voor jezelf’.
Zet in op een positief werkklimaat en ondersteuning door de ouders. Wanneer kleuterleraren zich gesteund voelen door een team en door de ouders, dan zijn ze beter in staat om emoties te reguleren (Jeon & Ardeleanu, 2020). Zowel formele ondersteuning door het team (vb: supervisie, mentorschap) als informele steun (vb: teamwork, respect) zijn belangrijk hierbij (Madill et al., 2018). Geef kleuterleraren voldoende controle over hun eigen werk en ondersteun hen in het omgaan met gedragsproblemen.

Jouw kijk?

Welke aspecten van het beroep vind jij het meest emotioneel uitdagend?
Hoe ga jij om met de emotionele uitdagingen van het beroep? Hoe zorg jij voor jezelf vooraleer je een moeilijk moment instapt (preventief) of na een emotionele uitdaging (responsief)?
Hoe zorg je voor een collega die het emotioneel moeilijk heeft met de beroepsuitoefening? Hoe is het team een steun voor jou?
Wat hebben beginnende leerkrachten of leerkrachten in opleiding nodig om beter voorbereid te zijn op de emotionele uitdagingen van het beroep?

Laat het weten in het reactievenster hieronder. De uitwisseling over het thema kan ons samen sterker maken.

Meer lezen?

Bronnen

Arya Ansari, Robert C. Pianta, Jessica V. Whittaker, Virginia E. Vitiello & Erik A. Ruzek (2022) Preschool Teachers’ Emotional Exhaustion in Relation to Classroom Instruction and Teacher-child Interactions, Early Education and Development, 33:1, 107-120, DOI: 10.1080/10409289.2020.1848301
Baker, Leia (2020) “Self-Care Amongst First-Year Teachers,” Networks: An Online Journal for Teacher Research: Vol. 22: Iss. 2. https://doi.org/10.4148/2470-6353.1328
Diana D. Schaack, Vi-Nhuan Le & Jennifer Stedron (2020) When Fulfillment is Not Enough: Early Childhood Teacher Occupational Burnout and Turnover Intentions from a Job Demands and Resources Perspective, Early Education and Development, 31:7, 1011-1030, DOI: 10.1080/10409289.2020.1791648
Elizabeth Levine Brown, Colleen K. Vesely, Duhita Mahatmya & Kari J. Visconti (2018) Emotions matter: the moderating role of emotional labour on preschool teacher and children interactions, Early Child Development and Care, 188:12, 1773-1787, DOI: 10.1080/03004430.2017.1286336
Erickson, Rebecca J. and Amy S. Wharton. 1997. Inauthenticity and Depression: Assessing the Consequences of Interactive Service Work. Work and Occupations 24:188-213.
Goossens K., Goris I., Vanmierlo H. (2021). Lekker in je vel bij kinderen: Hoe jouw lichaam je vertelt hoe het met jou gaat. Gevonden op 8 mei 2023 op https://kleutergewijs.wordpress.com/2021/02/10/lekker-in-je-vel-bij-kinderen-hoe-jouw-lichaam-je-vertelt-hoe-het-met-jou-gaat/
Lieny Jeon & Katherine Ardeleanu (2020) Work Climate in Early Care and Education and Teachers’ Stress: Indirect Associations through Emotion Regulation, Early Education and Development, 31:7, 1031-1051, DOI: 10.1080/10409289.2020.1776809
Madill, R., Halle, T., Gebhart, T., & Shuey, E. (2018). Supporting the psychological wellbeing of the early care and education workforce: Findings from the National Survey of Early Care and Education. OPRE Report #2018-49. Washington, DC: Ofce of Planning, Research and Evaluation, Administration for Children and Families, U.S. Department of Health and Human Services.
Purper, C.J., Thai, Y., Frederick, T.V. et al. Exploring the Challenge of Teachers’ Emotional Labor in Early Childhood Settings. Early Childhood Educ J 51, 781–789 (2023). https://doi.org/10.1007/s10643-022-01345-y
Spilt J. (2016). Emotionele arbeid: Het kost wat. Gevonden op 8 mei 2023 op https://opgroeienblog.wordpress.com/2016/10/05/emotionele-arbeid-het-kost-wat/
Veulemans L. (2018). Zorgen voor jezelf: Of hoe een ‘bubbel’ van rust creëren ook zorgen voor je kleuters is. Gevonden op 8 mei 2023 op https://kleutergewijs.wordpress.com/2018/04/25/zorgen-voor-jezelf-of-hoe-een-bubbel-van-rust-creeren-ook-zorgen-voor-je-kleuters-is/