Dit blogbericht werd geschreven door gastblogger Sanne De Vos (ODISEE).
Niet alleen de oudere kinderen van de lagere school mogen inspraak krijgen in het schoolleven. Onze kleuters hebben er even goed recht op. Dit zowel binnen de muren van hun kleuterklas als daarbuiten. Met dit blogbericht wil ik jullie overtuigen dat inspraak vertrekt vanuit een hart voor kleuters, voor de directeur en voor kleuterleerkrachten. Een belangrijke boodschap nu de school weer van start gaat en we met zijn allen opnieuw stilstaan bij de organisatie van dat schoolleven.
♥ voor de kleuters
Dat de huidige generatie mondig is, wordt vaak verschillend gekleurd. Dat kleuters recht hebben op een mening en recht hebben om hun mening te uiten, kan uitsluitend positief gekleurd worden. Het geven van inspraak vertrekt best vanuit een stevige basis. Willen we onze kinderen warm maken voor het actief opnemen van hun burgerzin zodat ze van harte engagementen willen én kunnen opnemen om hun steentje bij te dragen aan de uitdagingen rondom? Dan komt het er op aan om hen niet alleen een stem te geven, maar er ook effectief iets mee te doen. Daarom moeten we eerst onze jongste kinderen serieus nemen. We moeten hen niet alleen beluisteren, maar ook samenwerken in functie van hun opvattingen. Kortom, kleuters een warm hart toedragen gaat over meer dan er te zijn voor hen. Het gaat over het geven van ruimte en stem. Maar als je het echt serieus wil doen, geef je hen ook een publiek en invloed.
♥ voor de directeur
Hoe doe je dat op school? Het directeurenhart op de juiste plaats hebben!
Het is niet voor niets dat ‘de brief voor meester Tom (de directeur)’ centraal staat in de brainstorm die juf Majella De Brucker (GO! Basisschool Vijverbeek, Asse) met haar kinderen van de tweede kleuterklas deed.
Juf Majella wil samen met de kleuters de buitenspeelkeuken uitbreiden en verder inrichten.
De ideeën van de kleuters draaien soms anders uit. Dat ze er schietspelletjes willen spelen, wijst juf Majella af. Maar andere onverwachte suggesties worden wel overgenomen: een raket? Misschien hoort de keuken in de raket? Paardenbloemen gebruiken in het spel? Zelf niet gedacht dat het ook zo eenvoudig kon zijn.
De kleuters vragen ook om een brief te maken voor de directie, meester Tom. Want het is duidelijk dat hij ook een rol heeft in het verhaal. En hij kan in ieder geval goed luisteren, dat weten ze uit ervaring.
Eerst wordt in de grote kring gebrainstormd.
Voor een aantal vierjarigen is een brainstorm nog niet gemakkelijk, want dat keukentje bevindt zich niet in de klas. Ze zijn al moe na een eerdere kringactiviteit en nu is het te lastig om buiten het hier-en-nu te denken, ook als er foto’s zijn van een eerder spelmoment.
Andere vierjarigen doen vrolijk en enthousiast mee: eerst in de grote kring, maar nog meer in het kleine groepje. Dan gaan ze ook zelf actief aan het tekenen.
Dat deze kleuters spontaan aan de directeur denken als zijnde hun publiek om hun ideeën mee te delen, zegt veel over de relatie die ze met hem hebben. Het hartje in de tekening van de kleuters op de brainstorm zegt alles. Het in overweging nemen van de standpunten van de kleuters geeft gewicht aan hun mening en idee. Luisteren betekent hier ook beschikbaar en toegankelijk zijn om problemen en oplossingen te bespreken. Nadien zal het ook van belang zijn om terug te koppelen naar de kleuters: “Wat hebben we meegenomen van jullie input om onze buitenkeuken vorm te geven?”. Op basis van gerichte en positief geformuleerde feedback laat de directeur aan de kleuters weten welke invloed ze uiteindelijk gehad hebben.
♥ voor de kleuterleerkracht
Hoe doe je dat in de klas? Maak er een zaak van het team van!
Kleuters hebben nood aan ervaringen om hun ideeën te verwoorden en mee te leren beslissen. Dit gaat natuurlijk over de klasmuren heen. En ja, zelfs de allerjongste kleuters zoals instappers en peuters kunnen ook hun inbreng doen. Misschien wel op de meest natuurlijke manier: kijk naar hun spel; observeer de richting die ze aan hun spel geven en speel mee om hen te beluisteren. Het is pas als kleuters zich door iedereen gehoord voelen en dus in elke kleuterklas inspraak krijgen, dat ze hun ervaringen hierin geleidelijk aan kunnen opbouwen. Ook inspraak is dus een kwestie van samenwerking tussen leerkrachten, zorg- en beleidsondersteuners.
De kleuterleerkracht is vaak de brugfiguur die zorgt dat de ideeën van kleuters verder doorgegeven worden aan andere betrokkenen (publiek) en die mee bewaakt dat er daadwerkelijk rekening mee gehouden wordt (invloed). In de klaspraktijk is de leerkracht ook de spil om ruimte te geven aan kleuters zodat ze als eerste stap leren om hun mening te mogen geven en een inbreng te mogen doen. Zowel in de fysieke ruimte kan vrijheid gegeven worden, zoals juf Majella bijvoorbeeld de kans gaf om aan een klein groepje kleuters verder te brainstormen in een speelwerkplek. Maar ook de sociale ruimte die kleuters krijgen is cruciaal. Als er een positief klimaat is, is er meer sociale ruimte voor inspraak van kleuters. Noem dit dus gerust de echte speelruimte van kinderen: tijd maken voor échte gesprekken met de kinderen; plaats laten voor emoties en hier responsief mee omgaan; kansen bieden om kleuters zelf conflicten te laten bespreken en meteen of misschien zelfs later ook op te lossen. In de klas van juf Majella is de vrijheid én durf om te spreken in een veilig klimaat duidelijk geborgd. Dit kennen we uiteraard als welbevinden maar in principe gaat het ook over steun: begeleiding bieden om autonomie en leiderschap bij kleuters bevorderen. Daarnaast is de kleuterleerkracht ook de spil om kleuters te leren om hun stem te vormen en te uiten. Belangrijk hierbij is om kleuters een taal te geven om hun ideeën te kunnen uiten. Dit doe je door ze vooraf informatie te geven, nog voor je hun inbreng vraagt. Zo had juf Majella als voorbereiding van de brainstorm in de klas eerst een speelmoment in de buitenkeuken enkele dagen eerder gedaan. Tijdens dit speelmoment had ze foto’s genomen die later in de klas de start waren van de brainstormsessie. Kleuters konden vanuit hun eigen spelervaringen en via de terugblik met de foto’s verwoorden welke ideeën ze hebben voor de verdere inrichting van de buitenspeelkeuken. Prentenboeken zijn ook uiterst geschikt om kleuters eerst te laten onderdompelen alvorens hen input te vragen rond bepaalde thema’s. Tot slot, zijn er ook tal van manieren om kleuters hun mening te leren uiten. Het hoeft zeker niet louter verbaal. Stille of anderstalige kleuters zijn eerder gebaat om via fantasiespel, tekenen of materiaal hun voorkeur kenbaar te maken.
Een open hart is een open geest
Als kleuters zich gehoord voelen, heeft dit een impact op hun waardigheid. Kinderen en volwassenen staan dan immers in gelijke relatie tot elkaar. Door naar de mening van kleuters te luisteren, kunnen er kansen tot verantwoordelijkheid en beslissingsvermogen geschapen worden. Laat ons opvoeden mét burgerzin. Laat ons de competenties, waardigheid en verantwoordelijkheid van de kleuters respecteren. Laat ons groeien naar een gezonde mondige generatie die veerkracht haalt uit zich te durven tonen, gehoord te voelen én serieus genomen worden.
Meer info?
Doe de zelftest, lees de infobundel of gebruik de overige materialen op de projectwebsite PARTICIPA.
Kleutergewijs 