Wanneer ervaar je meer stress in de kleuterklas?

Als we het beste willen voor onze kleuters, dan moeten we goed zorg dragen voor de volwassenen die hen onder hun vleugels nemen door te vermijden dat ze te veel stress ondervinden. Dat is niet alleen belangrijk voor de persoon zelf. Wanneer een kleuterleerkracht veel stress ondervindt, dan is de kwaliteit van het aanbod in de klas minder goed (vb. Hamre & Pianta, 2004). Ook tonen kleuters vaker moeilijk gedrag. Daarnaast gebruiken gestresseerde leerkrachten meer negatieve en uitsluitende ordemaatregelen.

Drie belangrijke kenmerken van klassituaties met stress

Meer dan 400 kleuterleerkrachten werden onlangs bevraagd in een Amerikaans onderzoek (Clayback & Williford, 2021). Het onderzoek is uniek omdat het een hele omvangrijke lijst van mogelijke stressfactoren onderzocht en deze stressfactoren tegenover elkaar afwoog: kenmerken van de leerkrachten zoals hun persoonlijkheid, de frequentie waarmee ze negatieve gevoelens ervaren, hun overtuigingen, maar ook kenmerken van de kleuterklassen zoals de grootte van de klas, het typische gedrag van de kleuters in de klas, de aanwezigheid van hulp. Onderzocht werd welke factoren het beste samenhingen met de ervaring van veel stress op het werk: stress rond de organisatie van het werk, rond professionele ontwikkeling, rond orde en motivatie.

Drie zaken gingen samen met meer werkstress:

• Moeilijk gedrag bij de kleuters
• Boze gevoelens bij de leerkracht
• Geen extra handen in de klas

Als we stress in de kleuterklas willen verminderen, moeten we hier zeker extra aandacht aan besteden! Ik denk dan bijvoorbeeld aan professionalisering rond moeilijk gedrag. Leerkrachten kunnen hun eigen negatieve gevoelens van boosheid monitoren en over de oorzaken hiervan reflecteren. Directies kunnen overwegen waar ze een extra kracht in de kleuterklas inzetten.

Heel wat belangrijke kenmerken van kleuters en leerkrachten spelen geen directe rol!

Het goede nieuws is dat andere klasfactoren geen directe rol spelen. Je zou bijvoorbeeld kunnen denken dat jongens voor meer stress zorgen, of grotere klassen, of het aantal kleuters met een zorgproblematiek. Maar neen, die factoren zijn van geen tel meer, als we het moeilijk gedrag van de kleuters, de boze gevoelens bij de leerkracht en de afwezigheid van extra hulp in rekening hebben gebracht. Het is wel nog mogelijk dat deze klasfactoren indirect een rol spelen, maar dat kon deze studie niet achterhalen. 

Op het niveau van de leerkracht had je misschien ook nog gedacht dat bepaalde persoonlijkheden gemakkelijker stress op het werk ondervinden. Dat blijkt niet het geval, al is er een tendens dat leerkrachten die eerder nauwgezet zijn, minder stress ondervinden. Verder is er een kleine invloed van de overtuigingen die de leerkrachten over kinderen hebben: Leerkrachten die het kind meer centraal zetten, ondervinden iets meer stress bij de organisatie van het werk. Vermoedelijk willen ze hun klasactiviteiten meer afstemmen op de individuele interesses en noden van de kinderen en leidt dit tot wat extra druk. Deze bron van stress willen we echter niet zomaar vermijden, omdat kindgecentreerde opvattingen juist samengaan met een hogere onderwijskwaliteit. Ten slotte blijkt de setting ook wel een rol te spelen. In de Amerikaanse studie ging het dan om Head Start, een programma dat over het hele land uitgerold is om kansarme kleuters en hun families te ondersteunen. Wat dit betekent voor onze Vlaamse context, is onduidelijk.

Oorzaak en gevolg zijn niet eenduidig te bepalen

Als het gaat om stress, moeten we goed in ons achterhoofd houden dat verschillende factoren elkaar wederzijds kunnen beïnvloeden. Bijvoorbeeld, een gestresseerde leerkracht gebruikt minder effectieve strategieën om uitdagend gedrag in de kleuterklas te voorkomen. Als gevolg hiervan stellen de kleuters vaker uitdagend gedrag, wat dan opnieuw het stressniveau van de leerkracht verhoogt. Nog een voorbeeld. Het directieteam van een kleuterschool biedt haar leerkrachten onvoldoende ondersteuning en onvoldoende professionaliseringskansen om goed te reageren op moeilijk gedrag. Als gevolg hiervan ervaart een kleuterleerkracht dat hij hierin tekort schiet, en vertonen de kinderen ook vaker moeilijk gedrag.

Bron:

Clayback, K. A., & Williford, A. P. (2021). Teacher and Classroom Predictors of Preschool Teacher Stress. Early Education and Development, 1-17.

Meer lezen?

• Over kinderen écht ‘zien’, warmte bieden, en positiviteit laten primeren.
• Lekker in je vel bij kinderen. Hoe jouw lichaam je vertelt hoe het met jou gaat.
• ‘Mijn buik wiebelt als ik adem!’ Over mindfulness in de kleuterklas
• Gewoon een spelletje? De kracht van spelletjes voor kinderen met gedragsproblemen