Hoor jij de vogels fluiten? Zet het kind centraal tijdens eetmomenten

Maandag, 12u05, eetzaal in een Vlaamse basisschool

Ik zie mijn kleine zusje snikkend naar haar boterhammen staren. Naast mij schreeuwt Jens naar zijn vriend aan een andere tafel. Ik houd mijn handen voor mijn oren. “Ik wil dat het rustig is in de zaal!” roept een middagtoezichter die ik niet ken. Mijn zus huilt nog harder. Haar boterhamdoos is onaangeroerd. Mijn bord is leeg. Ik staar door het raam naar de speelplaats. Hoelang moet ik nog aan tafel zitten? Het duurt een eeuwigheid. Ik begin dan maar te schoppen onder tafel. Lag er hier maar een bal.

Nood aan een positieve omgeving

Voor veel peuters en kleuters is het eetmoment tijdens de middagpauze een té drukke en overweldigende ervaring. Ze verliezen hierbij de aanwezigheid van hun vertrouwde leerkracht, en leren en welbevinden verdwijnen naar de achtergrond. Volgens de principes van Educare zijn ‘leren’ (education) en ‘zorg’ (care) echter onafscheidelijke en gelijkwaardige concepten voor de ontwikkeling van jonge kinderen (VGC, z.d.). Educare is een holistische kijk op onderwijs, waarin zorg en leren met elkaar zijn verweven (Peleman, 2020).

Kinderen hebben dus nood aan een positieve omgeving gedurende de schooldag, niet alleen tijdens leermomenten in de klas, maar ook tijdens momenten van zorg, zoals het middagmaal. Hiervoor moet je een uitnodigende, stimulerende en deelhebbende sfeer creëren (Jacobs & De Meerleer, 2019). Het is belangrijk om de situatie te bekijken vanuit het perspectief van het kind en niet alleen vanuit de institutionele logica (Van Laere et al., 2019). Als opvoeders moeten we oog hebben voor het minimaliseren van wachttijden en het maximaliseren van zorg- en leerkansen (Algoet, 2016; Peleman, 2020), want er blijken heel wat voordelen aan verbonden. Zo zal er sprake zijn van meer welbevinden, een warm verbondenheidsgevoel, meer talige interacties, meer autonomie en toegenomen sociale vaardigheden (Latomme, 2020; Peleman, 2020; Peleman & Frijns, 2019).  

Minimaliseren van wachttijden, maximaliseren van kansen

Hou maar eens bij hoeveel jonge kinderen moeten wachten tijdens het plasmoment, de jas aandoen en de verschillende eetmomenten. In welke mate wordt er tijdens deze zorgmomenten ingezet op leren binnen de praktijksetting? Het is zinvol om hier door enkele kleine ingrepen werk van te maken. Je kunt denken aan het geven van gezamenlijke verantwoordelijkheid over het afruimen en sorteren, kinderen tijdens het wachten een boek laten nemen en dit ‘voorlezen’ of vertellen aan elkaar of wachtdoosjes voorzien om per twee mee te spelen.  

Hoe je dit doet, hangt uiteraard af van de situatie of context van de school. Onze oud-studente Nicky Latomme verzamelde praktijkervaringen samen met een school die hier graag werk van wilde maken, en verwerkte die in haar bachelorproefonderzoek als praktijkgerichte suggesties. Je kunt, ten eerste, werken met leeftijdsgemengde groepjes aan tafel om zo het samenwerkend leren te bevorderen. Enkele kinderen uit het lager onderwijs kunnen helpen en praten met kleuters. Je kunt, ten tweede, werken met een open restaurant of kinderen zelf hun eten laten opscheppen om zo de autonomie te stimuleren. Je kunt, tot slot, werken met rollen, bijvoorbeeld de rol van “tafelkapitein” die oog heeft voor het ‘goed voelen’ aan de tafel (De Brandt, 2019). Een andere optie is om kinderen in de klas te laten eten met hun eigen leerkracht om zo de continuïteit te verzekeren. Maar…

Wat is het perspectief van de kinderen?  

We lieten kinderen uit de derde kleuterklas en het eerste leerjaar van bovengenoemde basisschool hun ‘droomeetsituatie op school’ tekenen en hierover vertellen.  Alle kinderen tekenden een beperkt aantal tafels en gaven hierbij aan dat ze samen met vrienden willen eten. Vaak werd enkel hun eigen klas getekend. Ook het aankleden van de ruimte, het gezellig maken, was een belangrijk element van hun tekening. Zo tekenden enkele kinderen de eetplaats in een huis. Dit uit wellicht hun wens naar een huiselijkere sfeer tijdens het middageten. Verschillende kinderen verwezen ook naar de mogelijkheid om buiten te eten.

• 

• 

• 

• 

Maandag, 12u05, speelplaats van een heropende Vlaamse basisschool tijdens de coronamaatregelen

Ik zit met mijn klasgenoten samen aan een tafel. We vormen samen een bubbel om te eten. Hoe gezellig is dit?! Ik praat met mijn vriendinnetje naast mij. Ik zie mijn kleine zus verderop glimlachend haar boterham opeten. We babbelen, we zitten buiten,  de vogels fluiten. 

Heel veel scholen eten sinds de coronamaatregelen per klasbubbel én buiten waar de vogels fluiten. Wat zijn jullie ervaringen hiermee? Kennen jullie het perspectief van de kinderen? Hoe kunnen we dergelijke positieve ervaringen behouden?

Dit blogbericht werd geschreven door Nicky Latomme (leraar kleuteronderwijs) en Sofie Verschaeve (Arteveldehogeschool) binnen het vervolgtraject van Kleine Kinderen Grote Kansen (2019-2020, Koning Boudewijnstichting & Departement Onderwijs en Vorming). Ben jij erbij op het grote slotevent van Kleine Kinderen Grote Kansen op 5 oktober? Houd de Facebook-pagina in de gaten. Volg ons ook op Twitter.

Bronnenlijst:

• Algoet, M. (2016). Maximaal Megataal. Een boek vol tips voor meer taal, meer denken en meer onderwijstijd in de tweede en derde kleuterklas. Garant.
• De Brandt, V. (2019). Taken van de tafelkapitein in de refter. Geraadpleegd op 10 juli via www.klascement.net
• Jacobs, K. & De Meerleer, S. (2019). Kleuterparticipatie. Geraadpleegd op 10 juli via www.onderwijs.vlaanderen.be/kleuterparticipatie
• Kint, I. (2016). Het welbevinden van de jongste kleuters tijdens de middagpauze in het kleuteronderwijs (Masterproef). Universiteit Gent Psychologie en pedagogische wetenschappen: vakgroep Sociaal werk en sociale pedagogiek.
• Latomme, N. (2020). Microtransitie: het middagmaal. Een combinatie van zorg en leren. Bachelorproef tot het bekomen van het diploma educatieve bachelor kleuteronderwijs aan de Arteveldehogeschool.
• Leemans, L. (2017). Geen stress meer in de refter. Klasse. Geraadpleegd op 10 juli via   https://www.klasse.be/101359/geen-stress-rust-refter-middagpauze/
• Peleman, B. (VBJK & UGent) & Frijns, C. (2019). Kwaliteitsvolle talige interacties. Duolezing op het eerste lerend netwerk van het vervolgtraject Kleine Kinderen Grote Kansen van 12 november 2019. Geraadpleegd op 10 juli via www.grotekansen.be: https://cdn.webdoos.io/kleinekinderengrotekansen/aafb4af3fa02ca083747f9428894c9fd.pdf
• Peleman, B. & Van Laere, K. (2017). Schoolrijpe kinderen of kindrijpe scholen? Educare voorbij de opsplitsing tussen leren en zorg. Kiddo, 5, 20-22.
• Peleman, B. in Fastenau, K. (2020). Wachten in de kleuterklas: maak van routines leerkansen. Klasse, 2020. Geraadpleegd op 10 juli via https://www.klasse.be/218708/wachten-in-de-kleuterklas/
• Van Laere, K (VBJK & UGent). Warme en inclusieve transities in het Vlaamse (kleuter)onderwijs: de mythe van individuele schoolrijpheid doorprikt. Lezing op het tweede lerend netwerk van Kleine Kinderen Grote Kansen op 18 februari 2020. Geraadpleegd op 10 juli via www.grotekansen.be: https://cdn.webdoos.io/kleinekinderengrotekansen/0c494f5117b585401cafc5ddc76fdf89.pdf
• Van Laere, K., Boudry, C., Balduzzi, L., Lazzari, A., Prodger, A., Welsh, C. Geraghty, S., Rezek, M., & Mlinar, M. (2019). Sustaining Warm and Inclusive Transitions across the Early Years. Final report with implications for policies and practices. Ljubljana: ERI.
• VGC. (z.j.). Visienota Educare/ transities 0-6 jaar. Onderwijscentrum Brussel entiteit Gezin.