Denkgewoonten voor het leven

Hoe gaan jouw kleuters om met nieuwe problemen of uitdagingen? Stellen ze intelligent gedrag aangepast aan de situatie? Costa (2000) brengt 16 ‘habits of mind’ of denkgewoonten in kaart die eigen zijn aan succesvolle denkers. Ik vind het een boeiend beschrijvend kader om naar het leren van kleuters te kijken. Bovendien kan je op een eenvoudige manier met kinderen praten over goede denkgewoonten en ze voor hen expliciet maken. Goede denkgewoonten zijn belangrijk voor alle kinderen, maar zeker ook voor kinderen in kwetsbare situaties. Goede denkgewoonten rusten je uit voor het leren en het leven.

Wat zijn de 16 denkgewoonten?

Om gepast te reageren op nieuwe uitdagingen, komen deze 16 denkgewoonten goed van pas. In de tabel vind je telkens de benaming (Costa, 2000) en ook hoe je dit kan vertalen op kindermaat (Denkgewoonten. Denk mee, doe mee).

Doorzettingsvermogen	Ik zet door. Ik houd vol. Als het niet lukt, dan probeer ik het nog eens opnieuw op een andere manier.
Impulsbeheersing	Ik denk eerst na. Voor ik iets doe, denk ik eerst na over hoe ik het aanpak.
Luisteren met begrip en empathie	Ik luister. Ik probeer goed te begrijpen wat de ander zegt. Ik luister naar het standpunt, de ideeën en de gevoelens van iemand anders.
Flexibel denken	Ik bekijk het eens anders. Ik bekijk het eens vanuit een andere hoek.
Denken over denken (meta-cognitie)	Ik denk over leren. Ik weet wat ik weet én wat ik niet weet. Ik denk na over de stappen om tot een oplossing te komen.
Streven naar nauwkeurigheid en precisie	Ik werk nauwkeurig en precies. Ik streef er naar om de dingen zo goed mogelijk te doen. Ik kijk na of het goed is.
Vragen stellen. Problemen ontdekken.	Ik vraag. Hoe weten we dat … ? Hoe komt het dat … ? Wat zou er gebeuren als … ?
Opgedane kennis toepassen in nieuwe situaties.	Ik weet er al iets over. Ik stel me de vraag wat ik er al over weet.
Helder en precies denken en communiceren	Ik denk na hoe ik iets kan vertellen. Ik begin niet holderdebolder te praten, maar ik denk even na en leg duidelijk uit wat ik bedoel.
Info verzamelen met alle zintuigen	Ik gebruik al mijn zintuigen. Ik ruik, proef, kijk, voel, hoor.
Creëren, verbeelden en innoveren.	Ik gebruik mijn fantasie. Ik maak en bedenk nieuwe zaken. Ik gebruik mijn verbeelding.
Reageren met verwondering en ontzag	Ik ben verbaasd. Kijk wat ik zie! Kijk wat ik doe! Kijk wat ik kan! Ik geniet wanneer ik iets nieuw probeer of iets moeilijk oplos.
Verantwoorde risico’s durven nemen	Ik durf iets nieuw uitproberen. Ik vind het spannend, maar ik probeer het toch. Als ik probeer, kan ik er iets uit leren.
Humor gebruiken	Ik houd van grapjes. Ik kan het grappige in situaties zien en benutten.
Samen denken	Samen kunnen we meer dan alleen. Ik vraag het aan iemand anders als ik het zelf niet weet. Ik denk er samen met iemand anders over.
Continu leren	Ik wil blijven leren. Ik leer graag bij.

Hoe kan je hiermee aan de slag?

• Breng telkens één denkgewoonte onder de aandacht en bouw op doorheen het jaar. Het pictogram van de denkgewoonte hang je centraal in de klas en/of de school. Het krachtigste is wanneer je dit kan doen met enkele klassen samen. De denkgewoonte die centraal staat, breng je aan met een prentenboek, een poppenspel, een toneelstuk of een filmpje. Wanneer je start met een bijkomende nieuwe denkgewoonte, dan herhaal je uiteraard de voorgaande nogmaals.  
• Praat met kleuters over de denkgewoonten, ook in de kring. Verwijs regelmatig naar de denkgewoonte die centraal staat. “Heb jij dit al eens gedaan?” “Wanneer zou het een goed idee zijn om … ?“
• Daag uit om een denkgewoonte in te zetten. Wanneer een denkgewoonte van pas kan komen, kan je de kinderen uitdagen om deze in te zetten: “Ik ga kijken of jij goed kan luisteren naar Mats en de meubeltjes precies op de vertelde plaats kan zetten.” (goed luisteren, nauwkeurigheid).  Je kan een kind ook individueel uitdagen om een denkgewoonte in te zetten die voor hem/haar wat moeilijker is. “Ik ben wel eens benieuwd, wat jij daarover zou willen weten?” (vragen stellen)
• Benoem goede denkgewoonten wanneer ze zich voordoen. Hierdoor geef je gericht feedback en laat je merken dat je er belang aan hecht.
  • “Jij hebt heel precies gewerkt.” (naukeurigheid)
  • “Ik zag dat je het nogmaals probeerde.” (doorzettingsvermogen)
• Geef zelf het goede voorbeeld en leef de denkgewoonten voor.
• Betrek ook de ouders. Informeer hen over de denkgewoonte die telkens centraal staat. Je kan hen ook tips meegeven over hoe ze er ook thuis aan kunnen werken.

Lesmateriaal

Op de website ‘Denkgewoonten. Denk mee, doe mee’ vind je uitgewerkte ideeën en materialen.

• Picto’s van de 16 denkgewoonten.
• Doelen en lesideeën om denkgewoonten aan te leren en toe te passen: hier.
• Betrek ook de ouders: lees hier hoe de denkgewoonten ook thuis kunnen besproken en gebruikt worden.
• Begin als team: lees hier hoe je zelf als leraar en als team aan de slag kan.

Prentenboeken

Er zijn heel wat prentenboeken waarin je één of meerdere denkgewoonten kan herkennen. Het lezen van zo’n prentenboek is een dankbare instap om het over een denkgewoonte te hebben:

• Verantwoorde risico’s durven nemen: Het boek ‘Laat maar los, Koala’ (Bright, 2017) gaat over een koala die bang is voor alles wat nieuw is. Zijn vrienden halen hem over de streep om zijn grenzen te verleggen.

• Vragen stellen, samen denken: In het boek ‘Samen hier’ van Oliver Jeffers (2018) vind je deze mooie boodschap: “En als er nog iets is wat je wil weten… vraag het me gerust. En mocht ik even niet in de buurt zijn dan kan je het altijd aan iemand anders vragen.”

Tot slot

Dit gedicht van Wendell Berry geeft mooi weer wanneer er echt geleerd wordt:

“Wanneer we niet meer weten wat te doen, zijn we bij ons ware werk aangekomen. Wanneer we niet meer weten waar naartoe, begint onze echte reis. De geest die niet verbijsterd is, heeft geen werk. Alleen de stroom die wordt belemmerd, zingt.”

Meer lezen

• Costa A. & Kallick B. (2019). Nurturing habits of mind in early childhood education. Alexandria: ASCD.
• De ‘habits of mind’ zijn gebaseerd op getuigenissen en nadenken over succesvolle denkers. Het is een a-theoretisch kader. In dit Engelstalig artikel worden de habits of mind gelinkt aan bestaande leertheoretische kaders.

Bronnen

• Berry W. (2005) Standing by words. Berkeley: Counterpoint Press.
• Bright R. (2017). Laat maar los, Koala. Haarlem: Gottmer.
• Costa A. (2000). Describing 16 habits of mind. Geraadpleegd op 23 mei 2020, van https://www.researchgate.net/publication/251895348_DESCRIBING_16_HABITS_OF_MIND
• Campbell, J. (2006). Theorising habits of mind as a framework for learning. Paper presented at Australian Association for Research in Education, Adelaide. Geraadpleegd op 23 mei van http://aassaquito2012.pbworks.com/w/file/fetch/51873287/Theorising%20Habits%20of%20Mind%20as%20a%20Framework%20for%20Learning.pdf
• Dienst Ambulante Begeleiding De Korre en Stichting Escaldascholen. Denkgewoonten. Denk mee, doe mee. Geraadpleegd op 23 mei 2020, van https://www.denkgewoonten.nl/
• HoM Nederland. Habits of mind. Wat zijn habits? Geraadpleegd op 23 mei 2020, van https://habitsofmind.nl/wat-zijn-habits/
• Jeffers O. (2018). Samen hier. Utrecht: De Fontein.
• Muys Joanne (2019). Denkgewoonten in de klas. Geraadpleegd op 1 juni 2020, van https://jufjoanne.nl/denkgewoonten-in-de-klas/