Pleidooi voor een vrije crea-hoek

Vier kleuters aan een tafel… Ze boetseren met klei. Eén van de kleuters kneedt de massa en bekijkt hoe minuscule stukjes aan zijn vingers blijven plakken en onder zijn nagels verdwijnen. Een tweede rolt de klei op de tafel. Er liggen een heleboel ‘worstjes’. Een ander maakt een dinosaurus, zo eentje met stekels op zijn rug. Ik denk: “Dat wordt een mooi resultaat.” Als ik vijf minuutjes later terug ga kijken, is er van de dino geen spoor meer te bekennen. “Kijk juf, de klei kan wel in duizend stukjes.” Ietwat teleurgesteld, antwoord ik “Wow, ik zie het!”.

Vaarwel resultaat, welkom creatief proces.

Sabine Plamper, atelierpedagoog van ‘Atelier in een koffer’ zou trots zijn…

• … op de kleuter, want hij voegt een ervaring toe aan zijn creatief leerproces. Hij leerde door zijn experiment nog meer bij over wat het materiaal doet, hoe het voelt, of verandert.
• … op mij, omdat ik als begeleider die ‘mooi’-gedachte niet verwoordde waardoor het proces bij de kleuter niet geblokkeerd werd en hij de ruimte krijgt om te experimenteren.

Sabine Plamper legt het uit: “We zijn snel geneigd kinderen te stimuleren door te roepen hoe ‘mooi’ we vinden wat ze doen. Maar daarmee maak je ze afhankelijk van jouw oordeel. Want ‘mooi’ is persoonlijk. Belangrijk is dat kinderen ontdekken wat ze zelf mooi en lelijk vinden, prettig en onprettig. Dan kunnen ze zelf beslissingen nemen over het einde van het proces en het ‘resultaat’.”

In een creatief proces gaan kleuters op zoek naar een ‘wow’-effect. Volgens Anne Bamford is dat het moment waarop kleuters iets nieuws, verrassends of verbazingwekkends tegenkomen tijdens het creëren. Het plezier en enthousiasme geeft hen energie om nog meer te gaan ondernemen en hun creaties verder te ontwikkelen tot ze op een punt komen dat ze het zelf de moeite waard vinden. Met ‘mooi’ geven we een waardeoordeel. Kinderen gaan werken tot ze een positief antwoord krijgen op hun vraag: “Is het goed zo, juf?”. Met ‘wow’ dagen we de kleuters uit tot het uiterste te gaan. Het beschrijft hun ervaring waar ze verder kunnen op bouwen.

Vaarwel knutselwerkjes, welkom crea-hoek.

Echte creativiteit houdt in dat eigen ideeën tot uiting komen. Dat kan als er voldoende ruimte wordt geboden aan kleuters om materialen te ontdekken en ideeën te vormen.

1. Less is more

Sabine Plamper raadt aan materiaal in kleine hoeveelheden aan te bieden. Zo sluit je uit dat je je als leerkracht te veel zorgen maakt over het opruimwerk nadien. Als kleuters bij het schilderen een klein schaaltje water omstoten, is dat geen ramp en komen er misschien meer ontdekkingen naar boven. De “less is more”- aanpak geeft kleuters ook een rust om de materialen grondig te ontdekken en niet overspoeld te worden door mogelijkheden.

Bouw langzaam op en varieer in technieken. Bied potloden of wasco’s aan en laat ze na een tijdje op verder onderzoek gaan met een klein schaaltje water. Voeg bij het schilderen met plakkaatverf op een gegeven moment een schaaltje zand of bloem toe. Laat kinderen spelen met stokjes, wasknijpers, ijsstokjes… Geef hen plakband en lijm om te combineren. Vul eens een spuitbus met wat behangerslijm (al dan niet gekleurd met voedingskleurstof) en bied daarbij kleine materialen aan zoals steentjes, rijst, lipjes van een drankblik, lintjes en touw. Maak zelf klei met maïzena en babyolie… Het leuke is om hen te laten experimenteren op kleine kartonnen kaartjes. Laat kleuters over hun ontdekkingen vertellen en houd deze documentatie bij als een inkijk in hun creatief proces.

2. Benoem wat je ziet

Kinderen krijgen uiteraard graag feedback op hun creaties. Sabine Plamper houdt vast aan het belang kinderen te leren tevreden zijn over hun werk. De “Oh, wat mooi” kan je best vervangen door te benoemen wat je ziet (kleuren, vormen, technieken), het gevoel dat je erbij krijgt (spannend, nieuwsgierig, verrast…) of de inspanning. Eigenlijk moet je vooral je betrokkenheid tonen in het proces.

Het eerste kwartier is belangrijk: begeleid in het begin vooral non-verbaal (alsof je een pleister op je mond hebt en je handen op je rug). Om te creëren hebben kinderen rust en stilte nodig om zich ten volle te kunnen concentreren. Ook kleuters die wat terughoudend zijn, zullen sneller aan de slag gaan met uitnodigende materialen of zich laten inspireren door ondernemende leeftijdsgenootjes dan met jouw woorden. Laat je verrassen door de kleuters en ga mee op zoek naar hun ‘wow’-moment.

3. Leg de lat niet te hoog

Geef jezelf tijd. Start met 1 keer per week een vrije crea-hoek. Hou bij wat er gebeurde en wat kinderen zeiden. Bied die materialen aan die voor jou haalbaar zijn. Oefen in het anders verwoorden van je bewondering. Herhaal gerust eens de materialen. Dat geeft kleuters de kans om nog verder te ontdekken.

Vaarwel comfortzone, welkom drempelvrees.

Is de drempel nog te hoog? Start dan met een schetsboek voor de kleuters. Vanaf het moment dat kleuters potloden, krijtjes of dergelijke kunnen vasthouden, gaan ze er mee krassen. Het schrift kan een bron worden van ideeën, ontdekkingen, vaardigheden en verhalen.

Je kan het schetsboek 1 keer per dag of 1 keer per week aanbieden. Het hoeft maar 15 of 30 minuutjes te duren, maar het schept wel een creatief klimaat.

Ook als volwassene kan je hierin meetekenen. Wie maakt er nu geen krabbels tijdens het telefoneren of een vergadering? Nodig eventueel ook de ouders uit om mee te doen. Het schept kansen om anekdotes te vertellen, maar ook wanneer je zelf niet tevreden bent van je resultaat laat je zien dat niet alles perfect hoeft te zijn en dat je ook gewoon aan het proberen bent. Misschien ervaar je dan zelf een ‘wow’effect.

Bronnen:

• Plamper S. & Sprey T. (2019). Gesprekken tijdens 2-daagse cursus “Begrijpen met je handen”, Atelier in een koffer, Amsterdam.
• Marianne Velsink (2015). Dag Kleurplaat, Hallo eigen idee. Kinderopvangtotaal, SpringerMedia, Juli 2015, p8-11.
• Plamper S. (2015). Tijd maken voor een rijk creatief klimaat. Kleuters & Ik, Averbode uitgeverij, Jrg 31/2, p20-24.