Mijn tekening is helemaal mislukt! Over perfectionisme in de kleuterklas

Stefanie Eysselinckx & Marjan Megens

Misschien zitten er kleuters in je klas die graag de kleurpotloden ordenen, een enorme woedebui krijgen wanneer hun tekening mislukt of beginnen te wenen wanneer het vieren van de verjaardag net ietsje anders loopt dan gepland. Het goed willen doen en alles graag op orde hebben, daar is zeker niets mis mee. Maar het is wel verbazend om te zien hoe jonge kinderen de druk om het perfect te doen al kunnen ervaren en het zichzelf soms opleggen. Wanneer de dingen anders lopen dan ze verwacht hadden en ze hierdoor helemaal overstuur geraken of wanneer jonge kinderen de lat al te hoog leggen voor zichzelf, is er misschien wél een probleem.

“Mijn tekening is helemaal mislukt!” uit Emoki-Perfectionisme

Perfectionisme, prestatiedruk, faalangst… er circuleren veel termen voor een gelijkaardig probleem. Maar hoe herken je een kind met zo’n probleem nu concreet?

Hieronder een aantal voorbeelden van hoe perfectionisme zich kan uiten.

Het kind:

• durft geen foutjes maken. Als het kind toch een foutje maakt, gaat dit gepaard met sterke negatieve emoties: schaamte, woede, teleurstelling, verdriet, angst…
• kan moeilijk met feedback of opmerkingen omgaan.
• loopt vast als iets niet meteen lukt. Het kind blijft extreem lang proberen en corrigeren, geeft op of stelt bijvoorbeeld uit.
• wordt boos of is extreem teleurgesteld wanneer bepaalde verwachtingen niet worden ingelost.
• wil al meer kunnen dan dat het eigenlijk moet kunnen en is gefrustreerd wanneer dit niet lukt.
• ordent dwangmatig bvb. de trein moet daar staan, de auto’s moeten altijd op een mooie rij…

Perfectionisme blijkt de laatste jaren enorm te zijn gestegen. Er worden daarbij correlaties gevonden op latere leeftijd tussen perfectionisme en depressie, burn-out en eetstoornissen… (Curran & Hill, 2019).
Het is bewezen dat je perfectionisme in de lagere school kan verminderen door het geven van uitleg over perfectionisme en de gevolgen ervan (Fairweather-Schmidt, A. K., & Wade, T. D. (2015) en Vekas, E. J., & Wade, T. D. (2017).

Waarom zou je zo lang wachten wanneer je ook bij kleuters al kan ingrijpen?

Het is uiteraard niet de bedoeling dat kleuters ‘perfectionisme’ kunnen definiëren. Maar je kan het wel hebben over fouten maken, veranderingen en hoe je hiermee kan omgaan.

1. Als leerkracht ben je een rolmodel voor alle kinderen. Hoe reageer je zelf op fouten? Maak duidelijk dat ook jij af en toe een fout maakt en hoe jij hiermee omgaat. Benoem dat je een fout maakte en dat je dit niet leuk vindt maar dat je er niet boos/verdrietig om moet blijven. Durf je fouten te laten zien!
2. Geef kinderen complimenten over het proces en niet enkel over het eindresultaat. Zeg bijvoorbeeld: “Knap dat jij zolang hebt geprobeerd of eraan gewerkt!” bij het bouwen van een toren, en niet  alleen “Wauw, dat is zeker de hoogste van de klas!” Als je alleen maar kinderen ophemelt bij het eindresultaat, kunnen ze het gevoel hebben dat ze moeten presteren.
3. Introduceer een thema rond ‘fouten durven maken’ in de klas. Dit kan aan de hand van vertelplaten of een verhaal. Voor inspiratie op vlak van materiaal voor jonge kinderen, neem zeker een kijkje onderaan.
4. Geef inzicht in de gevolgen van perfectionisme en laat de kleuters ook zelf hierover nadenken. Bijvoorbeeld: Het meisje wilt niet eten van de boterham omdat het de foute kaas is en omdat er een gat in de boterham zit. Wat zal er nu gebeuren? Wacht zeker lang genoeg op reacties zodat kinderen kunnen nadenken! Voorbeelden kunnen zijn: “ze zal honger krijgen”, “Ze zal verdrietig zijn heel de dag”, “de juf zal boos zijn”, “het eten moet nu in de vuilbak, jammer!”

“Bah, een gat in mijn boterham” uit Emoki-Perfectionisme

5. Zoek samen naar oplossingen, zowel bij de vertelplaten als bij voorbeelden die de kinderen zelf geven en later ook reële situaties. Maak duidelijk dat er geen slechte oplossingen bestaan zodat kinderen durven antwoorden. Je kan wel samen besluiten welke oplossing nu gebruikt zal worden.
6. Werk in de klas ook eens een thema uit rond talenten om zo het zelfvertrouwen van kinderen te vergroten. Je hoeft niet altijd de beste te zijn om ergens goed in te zijn! Leer kinderen dat ze nog niet alles moeten kunnen en wat er bij hun leeftijd past. Zeker wanneer kinderen een oudere broer of zus hebben, willen ze soms al meer kunnen dan nodig. Je kan beginnen met iets absurd: “Moet je al kunnen autorijden? Nee, natuurlijk niet!”  Dan kan je bvb. in de tweede/derde kleuterklas  vragen “Moet je al kunnen schrijven?” “Je naam mag je wel al kunnen, maar hoeft ook niet. Andere woorden moet je nog niet kunnen!”.
7. Bij kinderen die er niet tegen kunnen wanneer iets anders loopt dan verwacht, kan je proberen om het omgaan met deze frustratie te oefenen aan de hand van concrete activiteiten. Leg eens prenten in een andere volgorde, het bed in de keuken van het poppenhuis, teken eens een blauwe boom of een hond met een varkensstaartje… en benoem “oeps, kan gebeuren! Dat is niet erg!”.

Zouden jullie dit doen? Of moet het toch perfect zijn in de klas? Laat jullie mening horen!

Materiaal voor kleuters:

• Wij ontwikkelden EMOKI-thema perfectionisme om specifiek rond dit thema aan de slag te gaan met kleuters. Benieuwd? Bekijk dan zeker dit filmpje met meer uitleg.
• “Het meisje dat nooit fouten maakte” Bazalt Educatieve Uitgaven

Kennen jullie nog ander materiaal dat je bij kleuters kan inzetten? Leer het ons kennen!

Meer lezen over het onderwerp of inspiratie? Dit vinden wij zelf interessante boeken die weliswaar meer aansluiten bij lagere schoolkinderen:

• Wat kan je doen als je teveel piekert? SWP Uitgeverij B.V.
• Baas van de piekerfabriek, uitgeverij Niño

Referenties:

• Boey, R. (2003). Sociaal-Cognitieve Gedragstherapie Voor Stotteren Bij Heel Jonge Kinderen. Belsele: VVL
• Eysselinckx, S., & Megens, M. (2019). Emoki-Perfectionisme. Belsele: VVL.
• Curran, T., & Hill, A. P. (2019). Perfectionism is increasing over time: A meta-analysis of birth cohort differences from 1989 to 2016. Psychological Bulletin, 145(4), 410–429. https://doi.org/10.1037/bul0000138
• Fairweather-Schmidt, A. K., & Wade, T. D. (2015). Piloting a perfectionism intervention for pre-adolescent children. Behaviour Research and Therapy, 73, 67–73. https://doi.org/10.1016/j.brat.2015.07.004
• Vekas, E. J., & Wade, T. D. (2017). The impact of a universal intervention targeting perfectionism in children: An exploratory controlled trial. British Journal of Clinical Psychology, 56(4), 458–473. https://doi.org/10.1111/bjc.12152