Hoe STEM-activiteiten combineren met taalstimulering in een diverse kleuterklas?

Een bijdrage van Marlies Algoet, Thijs Eeckhout, Helena Taelman n.a.v. het STEM-op-taalproject

STEM (science-technology-engineering-mathematics) is populair. Maar hoe pak je dat aan in een superdiverse kleuterklas met veel meertaallerende kleuters en/of kleuters met een lage SES?

Hieronder vind je 5 tips om aan STEM te werken én tegelijkertijd aan taalstimulering te doen, want die combinatie werkt goed volgens internationaal onderzoek [1-3]. Onze voorbeelden komen uit een thema rond muis Fer, die met de hulp van de kleuters uit een huis met een kat moet ontsnappen.

1. Voer de volledige cyclus van onderzoeken of ontwerpen uit

In een onderzoekcyclus staat een onderzoek centraal, in een ontwerpcyclus slaan de kleuters aan het ontwerpen. Beide cycli bestaan uit een probleemstelling, een brainstorm, een onderzoeks- of ontwerpfase, een testfase en ten slotte een evaluatie.

© Ruth Van Wichelen. Niet verder verspreiden.

Muis Fer wordt beloerd door een kat, en kan enkel via het raam ontsnappen (probleemstelling). De kleuters verzinnen allerlei manieren om te ontsnappen (brainstorm). Samen maken ze een kabelbaan voor muis Fer (ontwerp), en testen ze de stevigheid en de snelheid (testen). Uiteindelijk beleven ze de grote ontsnappingspoging met een pluchen muis, en bespreken ze proces en product (evaluatie).

Uiteraard gaan die fases flexibel in elkaar over, maar vanuit het perspectief van de taalontwikkeling is het geen goed idee om fases over te slaan. Zo scoren de probleemstelling en de brainstorm heel goed op het gebied van taalstimulering. De onderzoeks- of ontwerpfase is rijk aan denkstimulerende vragen, maar er gebeuren minder uitgebreide gesprekken, omdat de kleuters en de leerkracht heel wat energie investeren in de acties van het onderzoeken en ontwerpen zelf. De onderzoeks- en ontwerpfase biedt dan weer heel wat gespreksstof bij het testen en het evalueren.

2. Plan preteaching zodat iedereen mee is

We probeerden onze didactiek in wel 15 kleuterklassen uit, en merkten regelmatig dat meertaallerende kleuters met een lage SES doorheen de STEM-en-taalbenadering in een positieve spiraal belandden van hoge betrokkenheid en actieve deelname aan rijke, taalstimulerende gesprekken. Maar: andere kleuters bleven dan weer achter. Deze kleuters toonden een beperkte nieuwsgierigheid, weinig betrokkenheid en weinig voorkennis, gecombineerd met een lage taalvaardigheid. Dergelijke kleuters kan je best al voor het thema inwijden in het onderwerp en ervaringen laten opdoen. Breng het probleem al aan en exploreer samen een beperkt aantal mogelijke oplossingen.

Voor het project rond muis Fer kunnen de kleuters al verkennen wat muizen en katten eten, horen ze het verhaal, doen ze ervaring op met een kabelbaan (in de speeltuin), en vergelijken ze kabelbanen met ladders. Zo tonen deze kleuters zich meer betrokken gedurende de klassikale start van het project, begrijpen ze de probleemstelling, en hebben ze inspiratie tijdens de brainstorm voor mogelijke oplossingen. De materialen van de preteaching staan best uitgestald tijdens de brainstorm om deze kleuters te helpen communiceren over hun eigen ideeën.

3. Gebruik enkele krachtige powertools om het gesprek te versterken

Leerkrachten vinden taalstimulerende interactietechnieken vaak zo evident dat ze er niet stil bij staan of ze die wel voldoende gebruiken. Daarom hebben we die wat uitdagender geformuleerd als powertools. Een van de powertools is bijvoorbeeld om de acties van het kind te verwoorden én ook meteen de redenering van het kind te expliciteren.

“Jij neemt de grootste doos voor je kabellift, want dan zal muis Fer er zeker in passen.” “Je laat je lift heel voorzichtig van de kabelbaan glijden, zodat Fer niet uit het bakje tuimelt.”

4. Selecteer STEM-woorden én inhoudswoorden voor betekenisvol woordenschatonderwijs

Het loont om de kinderen bewust nieuwe woorden aan te leren. Best focus je op inhoudswoorden uit het projectthema, die te maken hebben met de centrale STEM-concepten, zoals bijvoorbeeld ‘landen’ of ‘neerstorten’ in het project met de kabelbaan. Daarnaast selecteer je ook woorden die in verband staan met de algemene STEM-doelen, zoals ‘nieuwsgierig zijn’, ‘onderzoeken’, ‘mislukken’, ‘trots’. Zo besteed je automatisch ook meer aandacht aan die algemene STEM-doelen.

In ons project hadden we ‘testen’ als STEM-woord gekozen. De leerkrachten besteedden hierdoor meer aandacht aan de testfase, het nut hiervan, en kleuters pikten het concept goed op. Zo vroegen ze spontaan zelf om iets te ‘testen’, want dat vonden ze erg spannend.

5. Doe extra taalactiviteiten, en benut daarbij alle momenten

Elke dag begint met een kleine verrassing tijdens de onthaalroutine bij de start van de dag, in de vorm van een grapje, een voorwerp, een gedichtje, binnen het projectthema. Die verrassing resulteert vaak in een mooi heen-en weergesprek met de kleuters. Voorzie ook in korte woordspelletjes om in te zetten op verloren momenten. Daarnaast zijn er taaldenkgesprekken, waarbij de kleuters met behulp van prenten of voorwerpen, nadenken over problemen en mogelijke oplossingen.

De kleuters zochten aan de hand van foto’s een nieuwe woonplaats voor muis Fer, die zijn huis kwijt was, en bespraken voor- en nadelen van de plaatsen. Hierbij werden ze uitgedaagd tot complexe taal, maar ook om naar elkaar te luisteren, op elkaar te reageren en de doelwoordenschat te gebruiken.

Krijg je zin om ook je tanden in een STEM-thema te zetten? Je vindt korte professionaliseringstrajecten van 1,5 dag bij GO PRO!, en bij Odisee Advanced Education, waarin je ondergedompeld wordt in de methodiek van STEM-op-taal en leert om de methodiek in je eigen thema’s te gebruiken. Of je volgt een workshopdag bij CNO om de methodiek alvast binnen één thema te verkennen.

Referenties

• [1] Cabell, S. Q., DeCoster, J., LoCasale-Crouch, J., Hamre, B. K., & Pianta, R. C. (2013). “Variation in the effectiveness of instructional interactions across preschool classroom settings and learning activities.” In: Early Childhood Research Quarterly, 28(4), p. 820-830.
• [2] Henrichs, L. F. & Leseman, Paul P.M. (2014). “Early Science Instruction and Academic Language Development Can Go Hand in Hand. The Promising Effects of a Low-Intensity Teacher-Focused Intervention.” In: International Journal of Science Education, 36 (17), p. 2978-2995.
• [3] Hong, S. Y., & Diamond, K. E. (2012). “Two approaches to teaching young children science concepts, vocabulary, and scientific problem-solving skills.” In: Early Childhood Research Quarterly, 27(2), p. 295-305.