Speelgoedvrije week

Stel, je bergt samen met je oudste kleuters voor een week al het speelgoed op. Jullie gaan een weekje helemaal speelgoedvrij. Geen kant-en-klaar speelgoed in de klas, enkel kosteloze materialen en crea-materialen. Kleuters bedenken zélf wat ze willen spelen en creëren wat ze hiervoor nodig hebben. No toy, no joy? Of wordt die speelgoeddetox een uitdagend en leerrijk experiment? Een Poolse groep 5-6-jarigen ging de uitdaging aan. Hun reflectie: de speelgoedvrije week leidde tot gevarieerder en intenser spel (Kiliańska-Przybyło & Górkiewicz, 2017).

Kleuter uit het experiment: “Een speelgoedvrije week is beter, want je kan spelen wat je wilt en je kan doen wat je wilt.”

 

Speelgoedvrije week in 5 stappen

Stap 0: bezint, eer je begint

Is zo’n experiment iets voor jou en voor jouw kleutergroep? Waarom zou je dit willen proberen? Je kan eens polsen bij enkele collega’s, de directie, de kinderen en enkele ouders. Zo’n experiment heeft pas leereffect als het kan plaatsvinden in een veilige, open sfeer. Kies je voor een speelgoedvrije week of probeer je eens een speelgoedvrije dag of 3-daagse?

Stap 1: ouders en kinderen informeren

De kinderen en ouders worden geïnformeerd over de speelgoedvrije week. Voor een week gaat al het speelgoed achter slot en grendel. Kinderen, ouders en kleuterleraar verzamelen kosteloze materialen om zelf speelgoed en speelomgevingen mee te maken. Materialen waarmee je kan creëren, blijven wel in de klas aanwezig: kosteloze materialen, schaar, touw, lijm, stof, hout…

Doelen van het experiment:

• Coöperatief werken stimuleren. De kinderen creëren samen hun leer- en speelomgeving
• Creatief denken en creatief vormgeven stimuleren
• Bewust worden van vaste gewoonten en ervaren dat het ook anders kan
• Bewust worden van alternatieve speelmogelijkheden
• Leren omgaan met een verandering en welke gevoelens dit teweeg brengt

Stap 2: vooruitblikken en plannen

Vertel de kinderen over het spannende experiment. Zien ze het zitten om dit samen uit te proberen? Laat de kinderen verwoorden hoe ze er zich bij voelen en breng ook je eigen beleving onder woorden. Waar zien ze tegenop? Waar kijken ze naar uit? Wat is trouwens hun favoriete speelgoed in de klas en waarom? Zou je ook zelf speelgoed kunnen maken? Welke materialen kunnen we verzamelen om mee aan de slag te gaan? Waarrond gaan we spelen en wat heb je daarvoor nodig? Hoe zou je dat kunnen maken? In het Poolse experiment bracht de kleuterleraar zelf speelthema’s aan voor de oudste kleuters (schip ahoi, feest in het kasteel, mijn droomhuis, toneel), maar de speelideeën kunnen ook vanuit de kleuters komen.

Stap 3: inpakken, maar niet wegwezen!

Hoe gaan we alles wegbergen? Wie pakt wat in? Waar gaan we de meegebrachte kosteloze materialen leggen? Hoe zorgen we voor een feestelijke start van het experiment?

Stap 4: speelgoedvrij genieten

In deze stap wisselen het plannen, het maken van speelmaterialen en –omgevingen en het spelen elkaar af. Uiteraard doet de juf of meester ook haar inbreng aansluitend bij de speelthema’s (vb: versje, themalied, dans …). Tijdens het experiment wordt met de kinderen geëvalueerd en bijgestuurd. Er worden foto’s genomen van de gemaakte materialen die bij de evaluatie benut kunnen worden.

Kanttekening: Belangrijk lijkt me dat hoeken goed afgebakend blijven zodat er een herkenbare structuur blijft in de klas. Zorg ook voor genoeg vaste herkenbare rustmomenten: gewoon lekker spelen, gewoon bewegend of muzisch uitleven… . Kortom, bouw genoeg momenten in waarbij er eens niet gedacht of gesproken moet worden.

Stap 5: terugblik

Ongetwijfeld levert dit experiment heel wat stof tot nadenken en uitwisselen van gedachten. Wat was leuk? Wat was er anders? Heb je iets nieuws ontdekt? Hoe is er anders gespeeld? Wie weet komt er een vervolg?

 

Reflecties vanuit het Poolse experiment

De eerste reacties van ouders en kinderen: nieuwsgierigheid, verbazing, interesse of ongeloof. Geleidelijk aan evolueerde dit naar betrokkenheid, engagement, initiatief en plezier, zowel bij de ouders als bij de kinderen. De ouders waren erg bereid om kosteloze materialen te verzamelen en bleven er zelfs mee doorgaan nadat het experiment was afgelopen. Opvallend was ook dat de ouders erg nieuwsgierig waren naar wat de kinderen zoal maakten en hoe ze ermee aan de slag gingen. Sommige ouders zetten het experiment zelfs thuis verder… Het experiment leidde ook tot ouder-kind gesprekken over speelgoed en wat zij graag doen in hun vrije tijd.

De speelgoedvrije week lokte bij de kinderen duidelijk meer creatief en coöperatief spel uit. Er lagen veel kansen voor het oefenen van sociale vaardigheden omdat er samen speelhoeken werden opgebouwd en omdat er groepjes of duo’s werden gevormd volgens gemeenschappelijke interesses. Niet iedereen creëerde evenveel speelobjecten: 28% creëerde 3 à 4 objecten per dag, 52% één object per dag en 20% weinig objecten doorheen de week. In het ontwerp van de speelobjecten kwam de eigenheid van elke kleuter sterk tot uiting. De leerkracht vond het experiment een uitdaging. Het vroeg heel wat voorbereidingswerk, maar het was wel erg zinvol omwille van de rijke leerkansen en omdat het een bewustmakingsproces op gang bracht.

 

Uniciteit van elk kind – elk kind op zijn best aanspreken

Ik denk dat zo’n experiment je als leerkracht uitdaagt om met een frisse blik naar de kinderen te kijken. Wat wil een kind graag doen of maken? Hoe legt die daar zijn eigenheid en talent in? Hoe pakt elk individu het aan in de nieuwe omgeving? Anders dan bij kant-en-klaar speelgoed, dicteren de materialen minder stereotype spelvormen en kan de uniciteit van elk kind meer naar buiten komen. Laat de kleuters je maar verrassen. Volgens mij biedt een speelgoedvrij experiment kansen om de lat hoger te leggen voor elke kleuter: kwaliteitsvolle interacties met elke kleuter zijn nodig om samen de speelomgeving op te bouwen; de autonomie en het ondernemerschap van elk kind moet wel worden aangesproken.

Het experiment lijkt me ook erg geschikt voor diverse, meertalige kleuterklassen. Ouders kunnen een waardevolle inbreng doen vanuit hun eigen speeltradities. Bovendien liggen de uitdagende taalkansen voor het grijpen tijdens het vele plannen, samenwerken en reflecteren.

 

Extreem speelgoedvrij: voor- en tegenstanders

In sommige Duitse kinderdagverblijven gaat men extremer te werk: verschillende weken, enkele maanden of helemaal speelgoedvrij. Zelfs de crea-materialen gaan soms aan de kant. De extremere variant kent voor- en tegenstanders. Voorstanders zeggen dat kinderen er socialer, kritischer, creatiever en innovatiever van worden. Ze zouden beter leren omgaan met eigen fouten en beter in staat zijn om problemen op te lossen. Kortom, speelgoedvrij werken zou cruciale levensvaardigheden stimuleren en op lange termijn zelfs een buffer vormen tegen verslavingen. Tegenstanders argumenteren dat de positieve effecten op lange termijn niet wetenschappelijk zijn aangetoond en wijzen op het gevaar van verveling en stress. Wil je graag meer lezen over dit debat? Ik verwijs je graag door naar dit Nederlandstalig en dit Engelstalig artikel.

 

Meer info over plannen samen met je kleuters:

• Filmpje Plannetjestijd, Freinetschool De klimboom in Balen
• Blogbericht Think-plan-do op Kleutergewijs van Freya Claes

 

Heb je al eens een speelgoedvrije dag of week uitgeprobeerd? Hoe is dat verlopen? Wat neem je eruit mee?

Daagt het idee je uit om dit eens op het programma te zetten? Waarom wel/niet?

Post hieronder je reacties en ideeën.

 

Bronnen en meer lezen:

• Aktion Jugendschutz Bayern (2018). Toy-free kindergarten. Geraadpleegd op 2 oktober 2018, van http://www.spielzeugfreierkindergarten.de/fr_engl.html

• Kiliańska-Przybyło, G. & Górkiewicz, B. (2017). No toy, no joy? Some reflections on the potential of toy-free week to promote children’s creativity and active learning. Journal of Early Childhood Education Research, 6(1), 136-147.
• Velsink M. (2017). Speelgoedvrije kinderopvang: de voor- en tegenstanders. Geraadpleegd op 2 oktober 2018, van https://www.kinderopvangtotaal.nl/speelgoedvrije-kinderopvang-de-voor-en-nadelen/
• Zaske S. (2017). Germany Is Taking Away Kindergarteners’ Toys to Curb Future Addiction. Geraadpleegd op 2 oktober 2018, van https://www.theatlantic.com/education/archive/2017/03/the-toy-free-kindergarten/520905/