Kleine onderzoekers, grote wereld: Valkuilen en tips bij STEM in de kleuterklas

In de media, de politiek en het onderwijslandschap kan je er vandaag de dag niet omheen: “STEM” is alomtegenwoordig. Voor hen die het in Keulen horen donderen: STEM is de internationale afkorting voor het werken rond (ingenieurs)wetenschap, technologie en wiskunde (Science, Technology, Engeneering & Mathematics). Steeds meer wordt er op gehamerd dat we onze kinderen een goede wetenschap-technologische achtergrond moeten meegeven, willen ze iets bereiken in het leven. Zo heeft de Vlaamse regering reeds een STEM-actieplan opgesteld, krijgen wetenschappelijk getinte projecten voor kinderen steeds meer aandacht (bv. Wiweter) en wordt er in het middelbaar onderwijs meer en meer reclame gemaakt voor de wetenschappelijk-technische richtingen (“Toch wel technisch”) of biedt men zelfs de richting “STEM” aan.

Wat opvalt aan al deze initiatieven, is dat ze voornamelijk op de lagere school en het middelbaar onderwijs gericht zijn. Nochtans begint de onderwijscarrière van onze jeugd al veel vroeger: op 2,5 jaar, in de eerste kleuterklas. Willen we jongeren stimuleren om uitgebreide wetenschap-technologische interesses en vaardigheden te ontwikkelen, moeten we hen al van jongs af in deze domeinen onderdompelen.

Ik hoor hierbij reeds een storm van verontwaardigde reacties: moeten onze kleuters nu ook al bezig zijn met ingewikkelde materie als fysica en bouwkunde? Moeten kleuters binnenkort tweedegraadsvergelijkingen kunnen oplossen? Verwachten we van hen een oplossing voor de klimaatopwarming? Maar zo’n vaart loopt het natuurlijk niet. In feite moeten we het zelfs helemaal niet ver gaan zoeken. De roots van een goed ontwikkelde STEM-attitude liggen immers in de kleuterklas! Daarom een aantal valkuilen en tips om STEM eenvoudig in je klas te brengen.

Valkuilen: Ik doe niet aan STEM in mijn klas

“Laat kleuters toch spelen en kind zijn, in plaats van hen met zulke ingewikkelde materie op te zadelen”.

Als je geen duidelijk zicht hebt op wat STEM in de kleuterklas betekent, zou je wel eens in deze valkuil kunnen lopen. Werken rond STEM wil echter niet zeggen dat onze kleuters aan bankjes ingewikkelde leerstof moeten blokken. STEM is meer dan inhoudelijke kennis rond de 4 grote domeinen. Het verwijst evenzeer naar het ontwikkelen van een houding: eentje waarbij we voortdurend vragen stellen, probleemoplossend denken stimuleren en de wereld rondom ons gaan exploreren. Dit zijn net dingen die kleuters van nature uit enorm veel doen: ze stellen zich onderzoekend op en proberen de wereld te begrijpen. Denk maar aan de kleuter die uren door de tuin loopt, op zoek naar vlinders en vogels, en zich afvraagt waarom zij kunnen vliegen en hij niet. STEM aanbieden bij jonge kinderen is dan ook focussen op die exploratiedrang, het ontwikkelen van een nieuwsgierigheid voor hoe de wereld in elkaar zit en hoe de dingen werken. Als leerkracht moeten we deze houding bij onze kleuters én bij onszelf voortdurend stimuleren. Het is dus nooit te vroeg om met STEM te beginnen: de weg naar STEM begint bij het leggen van een sterk fundament: een open, nieuwsgierige en onderzoekende houding.

“Ik ben zelf nooit goed geweest in technologie en wiskunde. Ik ben niet genoeg expert om dit aan kleuters aan te bieden.”

Als leerkracht vinden we werken rond STEM soms intimiderend, omdat we het gevoel hebben dat we hier zelf weinig over weten. Een beperkte achtergrondkennis is echter geen beperking, maar een opportuniteit! Het geeft je de kans om samen met je kleuters op ontdekking te gaan, de wereld te verkennen en bij te leren. Onze kleuters doen niets liever dan uit te zoeken hoe en waarom iets werkt. Als leerkracht stimuleren we dit alleen maar als we eenzelfde nieuwsgierigheid en interesse tonen, en durven toegeven dat we ook niet alle antwoorden weten. Zo kunnen we aansluiten bij het natuurlijke speelterrein van de kleuter, en samen met hen op zoek gaan. Als een kleuter iets vraagt waarop je het antwoord schuldig moet blijven, is dit niets om je voor te schamen. Reageer met “Dat is een goede vraag! Hoe zouden we het samen kunnen uitzoeken?”, en het onderzoekend instinct van je kleuter is onmiddellijk geprikkeld. STEM gaat grotendeels over ontdekken, wees dan ook een mede-ontdekker met je kleuters.

Praktijktips: Hoe breng ik STEM in mijn klas?

1. Sluit aan bij de nieuwsgierigheid van kleuters.

Kleuters zijn van nature enorm nieuwsgierig. De ideale eigenschap om op in te spelen als we STEM een plaats in onze klas willen geven! Bouw verder op dat waar je kleuters interesse voor tonen, zo leren ze het meeste. Wanneer een kleuter zich afvraagt waarom hij niet van de ronde aarde valt, ga je gewoon samen op onderzoek uit. Kleuters willen over alles iets weten, het is aan ons om mee met hen op pad te gaan. We moeten hen geen antwoorden voorschotelen, we moeten samen met hen antwoorden zoeken. Laat ze in hun denken maar de mist in gaan! Probeer je zelf ook eens voor te stellen hoe het was als kind, om je continu te verwonderen over de wereld. Moedig kinderen aan om zich te blijven verbazen. Toon je kleuters dat nieuwsgierigheid een goede eigenschap is, en probeer hier zo veel mogelijk bij aan te sluiten.

2. Laat het kind leiden met zijn exploratiedrang

Volg je kleuters en durf hen de leiding te laten nemen. Observeer wat hen aanspreekt en ga hier in mee. STEM gaat in de eerste plaats over exploratie: de wil om de wereld te ontdekken en ordenen. Laat kleuters maar met gereedschap spelen, elektronica uit elkaar halen, experimenteren met verschillende materialen. Laat hen die honderd-en-één vragen uitspreken. Als je kleuters in je klas aanmoedigt om zulke exploratieve houding aan te nemen, gaan ze deze houding ook buiten je klasmuur vertonen. Zo ontwikkelen kinderen een natuurlijke interesse voor wat STEM te bieden heeft.

3. Observeer, communiceer, noteer

Observeer waar je kleuters zich voor interesseren, maar laat ook je kleuters observeren! Doe dit met alle zintuigen: verdiep je in de wereld en moedig je kleuters aan hetzelfde te doen. Zo maken ze kennis met heel veel wetenschappelijke inhouden: natuur, het weer, energie, krachten, reacties, beweging, … Willen we echt aan STEM doen, dan stopt het niet bij observeren. Communicatie is het sleutelwoord. Praat over alles wat je ziet en doet. Laat kinderen vertellen wat ze doen, hoe ze het doen, wat ze zich afvragen en ga met hen de conversatie aan.

“Hé, dat is gek, in jouw toren staan de grote blokken onderaan en de kleine bovenaan. Waarom doe je dat zo? Kan je je toren ook andersom bouwen? Wat zou er dan gebeuren? Zullen we eens kijken wat er gebeurt? Hoe komt dit? …”

Stel voortdurend vragen, plaats kleuters voor raadsels en laat hen zelf een creatieve oplossing bedenken. Bied hen verschillende bronnen van informatie aan (boeken, liedjes, filmpjes, …) en gebruik de juiste concepten om er over te praten. Laat hen ten slotte ook al die informatie verwerken. Dit hoeft niet met een werkblaadje of een notitieblad te gebeuren! Laat je kleuters tekenen, verven, boetseren, bouwen en creëren, laat hen alles wat hen opvalt aan de wereld op die manier “noteren”. Help kleuters dus om de STEM-vaardigheden te ontwikkelen via hun natuurlijk spel en exploratie.

4. Sta open!

Last but not least: sta open voor deze ervaringen en breng ze in je klas. Probeer, faal, leer, en probeer opnieuw. Ga samen met de kleuters op pad. Je hoeft niet de alwetende leider te zijn, je kan samen met hen op ontdekking gaan. Ik zou zeggen: onbekend is onbemind, wie niet waagt niet wint, en nog meer van deze clichés die een gigantische grond van waarheid bevatten. Probeer het gewoon eens uit, en laat ons gerust weten hoe het ging!

Voor meer tips:

• http://toosmall.org/community/body/STEM-Tipsheet-Preschool-Teachers.pdf
• http://toosmall.org/community/body/STEM-Tipsheet-Infant-Toddler-Teachers.pdf