Hoe kan je in rollenspel rekentaal oefenen? Over dit thema volgde ik onlangs een interessante workshop bij Aafke Bouwman en Annemarieke Kool (CPS) op de Panama conferentie in Nederland.
Het woord rekenhoek moet wel ruim geïnterpreteerd worden: de zandtafel, bouwhoek, huishoek, winkelhoek en watertafel zijn hoeken die in elke kleuterklas aanwezig zijn en die heel wat mogelijkheden bieden. Meestal biedt de leerkracht volop ruimte voor vrij spel, allerlei materialen liggen klaar en de kinderen mogen gaan spelen. De leerkracht speelt wel eens kort mee, geeft een suggestie en vaak stokt dan de begeleiding. Zo blijven veel kansen voor reken- en wiskundige ontdekkingen liggen.
Om het spel te verdiepen en te verrijken en zo de rekenontwikkeling te stimuleren, adviseren de lesgeefsters om onderstaand schema te gebruiken.
Tijdens de fase van het demonstratiespel speelt de volwassene enkele rollen voor. Bijvoorbeeld bij het winkelspel speelt hij eerst de rol van de verkoper en nadien die van de koper. Op die manier zien de kleuters welke taken de verkoper/koper uitvoert, hoe er correct betaald wordt, hoe de verkoper het geld controleert en welke sociale vaardigheden aan bod komen. Tijdens de voorbereiding denkt de volwassene al na over het materiaal dat hij zal gebruiken, welke doelen hij wil bereiken met de kleuters en welke interventies hij kan uitvoeren om die doelen te bereiken.
Tijdens de observatiefase komt de volwassene niet tussen in het spel van de kleuters. Hij observeert eerst en besluit dan welke rol nodig is om het spel te verbreden en verdiepen. Hij kan kiezen tussen drie rollen, (1) speladviseur, (2) spelleider, en (3) meespeler, die afhankelijk van de spelsituatie ingezet worden.
- Als speladviseur geeft de volwassene spelsuggesties, hij denkt mee bij problemen. Eventueel kan hij materiaal weghalen of toevoegen om het spel op gang te brengen.
- Als spelleider kan de volwassene de spelinhoud sturen en het materiaal en de rollen verdelen. Als hulpmiddelen kunnen een spelplan en spelkaarten toegevoegd worden.
- Als meespeler kan de volwassene een invloed uitoefenen, niet als leerkracht maar vanuit zijn rol. Tijdens deze fase zal hij rekentaal inbrengen en alle woorden uit de woordcluster meerdere keren gebruiken. Bijvoorbeeld, als klant koopt hij in het winkelspel twee artikels tegelijk zodat de verkoper de som moet maken. Of in het thema de dokter speelt hij de patiënt die van de dokter wil horen welke onderzoeken zullen volgen, of wat de diagnose is.
Als meespeler zal een leerkracht passende kledij aantrekken en moet hij rolvast zijn. In een videofragment over de constructiehoek zagen we dat dit niet altijd evident is. De juf stapte even uit haar rol van meespeler, werd de juf en het gevolg was dat de kleuters haar alle blokken brachten om een toren te bouwen. De kleuters zelf bouwden niet meer verder. Het vergt namelijk enige oefening om je rol op te nemen en niet terug de juf te worden. Hoe kan je vanuit je rol vragen van de kleuters beantwoorden? Hoe reageer je op kleuters die vanuit een andere hoek aandacht vragen?
Kinderen vinden het altijd ontzettend leuk als de juf of de meester meespeelt. Het is dus een ideale gelegenheid om hun denken en hun taal te stimuleren.
Wetenschappelijke achtergrond:
Cheng, M.,& Johnson, J.E.(2010). Research on children’s play: Analysis of developmental and early education journals from 2005 to 2007.
Jordan, B. (2009). Scaffolding learning and co-constructing understandings. In: A. Anning, J. Cullen & M. Fleer (Eds.). Early childhood education (pp. 39-52). Los Angeles: Sage.
Kleutergewijs 
Dag mevrouw Merckx, dit ziet er heel interessant uit! Wordt er altijd gestart vanuit een demonstratiefase of kan er ook gestart worden vanuit de observatiefase? Ik denk dat ik dit ook kan opnemen in mijn eindwerk over de rekenkastjes. Bedankt om dit te delen!
LikeLike
Dag Annemie
Er kan ook gestart worden vanuit de observatiefase. Soms komen er in het rollenspel van kleuters zaken aan bod die je niet voorzien had maar waar je natuurlijk kan op inspelen, zeker als ze kansen bieden om hun (reken)taal te verrijken.
LikeLike
Dag Annemie,
Om met je twee vragen op het eind van je stukje te beginnen:
– ik denk dat je best antwoord op vragen van kleuters kunt geven, mits je binnen het spel blijft. Zie Vivian Gussin Paley, ik weet niet of je haar werk kent.
– Kleuters in andere hoeken aandacht geven zal moeilijk zijn, maar daarop kun je je klassenmanagement inrichten door kinderen te leren met uitgestelde aandacht te werken.
Ik zou eerder kiezen voor ‘meespelen vanuit de zijlijn’ (wat het meest lijkt op de rol van de speladviseur). Dan bespreek je eerst wat er zoal in een winkel gebeurd, en eventueel speel je daarbij iets uit, bijvoorbeeld met een pop, een kassa en een portemonnee. Vervolgens ga je bij de kinderen zitten (niet ertussen). Je kijkt hoe het spel zich ontwikkelt (dat moet vaak even op gang komen) en als zich een goede gelegenheid voordoet ‘vloei’ je in het spel. Je speelt een stukje mee, je reikt iets aan of geeft een suggestie. Daarna trek je je weer terug, het spel blijft van de kinderen. Je handelt vanuit wat je ziet dat de kinderen doen.
Als je als spelleider functioneert kun je je afvragen of er nog wel sprake van spel is. De regels in spel zoals in de huishoek worden nl door de spelers samen bepaald, en niet door één persoon, in dit geval de leerkracht.
En als je voluit meespeelt kun je nog maar moeilijk het spel gaan sturen, dan wordt je nl weer spelleider en sla je het spel dood. Voluit meespelen is overigens heel zinvol, maar je bent dan zelf van de kinderen en hun spel aan het leren, en zij leren niet iets van jou.
Bij het coachen van leerkrachten zie ik geregeld hoe leerkrachten worstelen met de rollen van meespeler en spelleider. In mijn ervaring is meespelen vanuit de zijlijn een betere optie, met als voordeel dat je ook nog een oogje op de rest van de klas kunt houden.
Vriendelijke groet, Alois Ruitenbeek
LikeLike
Dag Alois
Je hebt gelijk als je zegt dat als je optreedt als spelleider het spontane rollenspel wegvalt. Dit werd in de workshop vooral aangehaald als mogelijkheid om het spel op gang te brengen. Bijvoorbeeld bij een winkelspel kan het in eerste instantie nuttig zijn om aan te duiden wie de verkoper en wie de klant is.
Ik denk dat je als meespeler wel voluit kan meegaan in het rollenspel van de kleuters en tegelijk het spel kan verrijken zonder de spelleider te worden. Vanuit je rol kan je vragen stellen zodat je rekentaal stimuleert.
In de video die de lesgevers toonden bleek inderdaad dat de leerkracht ook nog worstelde met de rollen spelleider, meespeler en leerkracht. Zij benadrukten dat je mits oefening wel kan groeien in je rol van meespeler en dat deze rol ook een aantal mogelijkheden tot herhaling en verdieping inhoudt.
Vriendelijke groeten,
Annemie Merckx
LikeLike
Dit is op X, Y of Einstein? herblogden reageerde:
Denken, taal en rekenen stimuleren in de kleuterklas op een manier die misschien methodisch is, maar daarom niet per se niet leuk.
LikeLike