Eek een spin. Hoe ingaan op de reacties van de kleuters.

Kleuters zijn kleine ontdekkingsreizigers. Maar hoe stuur je de exploratiedrift van zo’n gretige bende Curies & Stanleys? Het hangt er van af. Met dat simpele antwoord zijn al veel complexe vragen stuk geslagen. Ziehier een poging om beter te doen. Een blogbericht als reflectie over de inschatting die jij moet maken, over de pedagogische processen die je vervolgens kan opstarten en maar amper iets over spinnen.

Daar een spin, juf.

Gegil of net het omgekeerde, een krater van stilte met grote ogen errond. Lap, denk je, daar gaat mijn voorbereiding. Je werkt met je kleuters naar een ander doel toe en net nu moet die stomme spin je plan en pad doorkruisen.

Elke leerkracht op elk onderwijsniveau kent het. Voor je het doorgeredeneerd hebt, reageer je. Experts en starters verschillen daar niet in. Ze beslissen even instinctmatig, de experts duiden de situatie alleen anders en hebben een bredere waaier aan mogelijke reacties in huis. Die voorsprong vergroten ze nog verder in het proces. Ze schatten ook verdere reacties van kinderen sneller en beter in en kunnen op meer manieren bijsturen. Maar in essentie kiest iedereen snel of hij er op ingaat of het parkeert.

Eigenlijk verwacht men van een goede kleuteronderwijzer dat hij kan inspelen op situaties. Verwachten dat een ander improviseert terwijl je zelf aan de zijlijn staat, is wel veel makkelijker. Zo kan ik als auteur van dit bericht van een rust genieten bij mijn reflectie die jij niet hebt in de hitte van het klasmoment.

Eek, een spin. Ga er maar op in.

• Hoe weet jij zo zeker dat het een spin is, Redouanne?
• Dat weet toch iedereen.
• Ik ben niet zeker. Hoeveel poten heeft het beestje?
• Dat kan ik niet zien.
• Wacht, ik probeer haar op dit blad te laten kruipen en we leggen het op tafel. Of is het een mannetje?
• Juf, ik heb schrik.
• Kijk, ik zet er een glazen potje over. Het diertje kan niet bij jou en we kunnen het toch zien.

Deze juf of meester schept geen betekenisvolle leercontext maar grijpt een authentieke situatie aan. Het levensecht didactisch materiaal krijgt ze gewoon op een presenteerblaadje aangeboden, verwondering en betrokkenheid van de kleuters incluis. Vragen borrelen vanzelf op bij de kleuters en bij haarzelf, als tenminste de eek-factor beperkt blijft. Als de emoties te hoog oplopen zal er van exploratie niet veel in huis komen.

Terug naar de vragen. Je moet al flink je best doen om een verkeerde te stellen. Hopelijk komen er verder ook hoe-vragen als Waarom kruipt die spin niet omhoog om te zien of ze er langs boven uit kan? en niet alleen vragen als Hoeveel poten heeft dat beestje? Het is niet verboden om met de kleuters naar antwoorden te zoeken. Wel integendeel. En wat we niet zelf onmiddellijk met onze ogen kunnen uitvlooien kunnen we opzoeken in boeken, op het Internet, in een donker hoekje of later buiten in het bos. Daarmee straalt de juf geen domheid, maar juist intelligentie uit. Ik heb me ook laten vertellen dat spinnen geoliede poten hebben en een ruwe ondergrond nodig hebben om verticaal of ondersteboven te kunnen lopen.

Een eerste reactie kan maar hoeft niet noodzakelijk aanleiding te zijn tot een uitvoerig en gestructureerd doelgericht uitgewerkt aanbod later. Zelfs al blijft het bij een korte vrije verkenning als deze, ze stimuleert er alvast een onderzoekende houding mee bij de kleuters en dat is net zo belangrijk als weten wat een spin is.

Parkeer eens een spin

Er zijn echter situaties waarin leerkrachten reacties van kleuters parkeren. Terecht. Je kan niet overal op ingaan en je kan nog veel minder overal onmiddellijk op reageren. Waar de kinderen op dat moment mee bezig zijn, kan net zo waardevol zijn, dat een onderbreking ervan iedereen zou storen. Als leerkrachten elkaars lessen hospiteren dan stellen ze vaak vast dat hun collega reacties in huis heeft die nooit bij hen zouden opkomen. Sommige daarvan vinden ze geweldig, andere vreemd of soms zelfs -diep vanbinnen- een beetje ongelukkig. Wat voor de één een gemiste kans is, kan voor de ander een besparing van nodeloos tijdverlies zijn. Hoe groter de paniek hoe minder arbitrair het wordt om effectief iets te doen natuurlijk.

Maar hoe parkeer je een spin?

Een gestructureerd aanbod doen is één. Spinnen komen in veel klassen terug. Halloween, heksen en andere herfstthema’s vormen vaak de aanleiding.

Onverwachte krachtige prikkels omarmen als uitdagingen tot hier en nu onderzoekend leren is twee.

Parkeren is drie en dat is nog iets anders dan negeren.

In mijn comfortzone aan de zijlijn durf ik pleiten voor stijlvol parkeren. In plaats van te zeggen dat we later nog wel eens rond spinnen zullen werken, kan de leraar het beter wat concreter maken. Binnenkort zullen we eens uitzoeken hoe ze hun web spannen en of ze elders wel ondersteboven kunnen lopen. Laat het me weten als jullie nog iets willen weten. Geef mij maar die laatste juf.

Misschien kan ze ter plekke het moment preciseren, maar het blijft zo dat ze er niet onmiddellijk echt op ingaat. Voor haar zijn er hier en nu andere prioriteiten. Zij mag dat autonoom beslissen. Daarvoor is ze een professional. En die leren ook. Het kan zijn dat ze vandaag een spin sierlijk parkeert en binnen tien jaar een andere spin met plezier haar lesplan laat doorkruisen. Tegen dan weet ze misschien veel meer over spinnen. Waarschijnlijker is dat ze vertrouwder is met het ad hoc inspelen op onverwachte leersituaties en dat ze zich veiliger voelt om met kleuters een onbekend onderzoekspad op te gaan.

Ik wens het jou en je kleuters ook.

 

Meer lezen

http://www.onderzoekendleren.be (Je moet eerst een logincode vragen om een schat aan informatie en filmpjes te ontdekken.)

met dank aan wero-collega’s Marieke en Steven voor hun kritische lezing.